Dagboek van Joseph Goebbels

Informatie uit de top van het Derde Rijk

Dankzij de brieven en de dagboeken van enkele topmensen uit de omgeving van Adolf Hitler weten we veel over de ontwikkelingen in de hoogste kringen van het Derde Rijk. De dagboeken van Joseph Goebbels nemen een speciale plaats in. Goebbels sprak Hitler vaak en deed daar uitgebreid verslag van in zijn dagboek, waarvoor hij in oktober 1936 een contract met uitgever Max Amann afsloot. "Twintig jaar na mijn dood mogen ze verschijnen. Voorschot van 250.000 mark en elk lopend jaar 100.000. Dat is heel royaal," schreef Goebbels op 22 oktober 1936. "Magda en ik zijn dolblij. Amann heeft een goede investering gedaan."

Propaganda

"Goebbels was na Hitler de meest publieke figuur van het regime," zegt Peter Romijn in het voorwoord van de Nederlandstalige uitgave van het dagboek. De uitgave verscheen in 2011 als 'Joseph Goebbels, Hitlers spindoctor' bij Uitgeverij Bert Bakker. Goebbels was de vormgever van de nationaalsocialistische propagandamachine. Hij was de grondlegger van de moderne propaganda. Goebbels manipuleerde zijn aanhang zo handig, dat de mensen de boodschap van de beweging van Adolf Hitler als de ultieme waarheid accepteerde.

Totale oorlog

Joseph Goebbels begreep heel goed dat de boodschap van het regime geen eenrichtingsverkeer moest zijn, schreef Peter Romijn. "Daarom wilde Goebbels voortdurend begrijpen wat er onder de diverse geledingen van het volk leefde - niet om het volk te geven wat het vroeg, maar om ervoor te zorgen dat het vroeg wat hij te bieden had. Zo bood hij uiteindelijk maar één keuze: de totale oorlog - en werd luid toegejuicht."

Dagboek

Goebbels kreeg in 1923 van zijn vriendin Else Janke een opschrijfboek cadeau. Hij maakte op dat moment een geestelijke crisis door en besloot het boek als dagboek te gebruiken. Hierna volgden nog tientallen schriften. Goebbels was een nauwgezet notulist. Hij hield dit vol tot 9 april 1945 en kon soms behoorlijk cynisch zijn. In zijn laatste aantekeningen meldt hij dat Berlijn weer werd aangevallen door Mosquito's. "We zijn zo gewend geraakt aan die luchtaanvallen dat ze bij het dagelijkse ritueel zijn gaan horen. Als de Engelsen op een avond niet naar de Reichshauptstadt komen, dan mist de bevolking van Berlijn gewoon wat..." Goebbels laat in zijn dagboeken ook zien hoe Hitler werkte. Op elk beleidsterrein speelde Hitler twee of meer functionarissen tegen elkaar uit. Goebbels ergerde zich soms aan deze rivaliteit: "Wat kosten deze eeuwige competentieconflicten toch een hoop energie," noteerde hij in november 1939.

Opleiding

Joseph Goebbels werd op 29 oktober 1897 geboren in Rheydt. Zijn vader, Friedrich, werkte als boekhouder in een fabriek. Zijn moeder kwam uit de Nederlandse gemeente Ubach over Worms, maar groeide op in Duitsland. Op driejarige leeftijd kreeg Joseph een ontsteking aan zijn rechtervoet en ondanks enkele operaties bleef hij kreupel. Als jongen was hij al een betweter. Hij wilde de beste van de klas worden en hiermee respect afdwingen bij zijn klasgenoten. In 1914 meldde hij zich als vrijwilliger, maar werd vanwege zijn handicap afgekeurd. Na zijn eindexamen in 1917 studeerde hij germanistiek en geschiedenis in onder meer Bonn en Freiburg. In 1921 promoveerde Goebbels in Heidelberg op een proefschrift over de negentiende-eeuwse schrijver Wilhelm von Schütz.

Nationaalsocialisme

Goebbels raakte in 1924 in de ban van het nationaalsocialisme. "De aantrekkingskracht zat voor hem in de combinatie van nationalisme en antikapitalisme," schreven Willem Melching en Marcel Stuivenga in hun inleiding van 'Joseph Goebbels, Hitlers spindoctor'. "Alleen de nazi's konden de vernietiging van Duitsland door kapitalisten en bolsjewisten, oftewel het 'internationale Judentum', voorkomen. De radicaliteit van de nazi's sloot goed aan bij Goebbels' apocalyptische wereldbeeld vol strijd en opoffering." In oktober 1925 las hij 'Mein Kampf': "Wie is deze man? Half plebejer, half god! Inderdaad de Christus, of alleen maar de Johannes?"

Berlijn

Adolf Hitler benoemde Joseph Goebbels in oktober 1926 tot 'Gauleiter' van Berlijn. Dat was geen eenvoudige taak, want de hoofdstad was een rood bolwerk. Daar domineerden de sociaaldemocratische SPD en de communistische KPD. Goebbels werd in 1929 als parlementslid gekozen en viel al snel op door zijn keiharde retoriek. Hitler maakte hem verantwoordelijk voor alle publiciteit van de nazi's en hij leidde de partij in 1930 en 1932 naar verkiezingswinst. Dit deed hij door gebruik te maken van de modernste technieken. Zo verspreidde hij de redevoeringen van Adolf Hitler op grammofoonplaten en bedacht hij een opzienbarende verkiezingstournee per vliegtuig.

Magda Quandt

Joseph Goebbels had veel affaires, maar Magda Quandt bleef de belangrijkste vrouw in zijn leven. Zij was de buitenechtelijke dochter van Auguste Behrend en Oskar Ritschel. Haar ouders trouwden kort na haar geboorte in 1901. Haar moeder scheidde in 1905 en trad een jaar later in het huwelijk met de rijke Joodse zakenman Richard Friedländer. Magda trouwde in 1920 met de schatrijke industrieel Günther Quandt. In 1921 kwam haar oudste zoon Harald ter wereld. Harald overleefde de oorlog en werd een invloedrijke industrieel. Hij was met een halfbroer eigenaar van BMW. Nazaten van de Quandts behoren nog altijd tot de rijkste Duitsers. Het huwelijk met Günther Quandt liep in 1929 op de klippen. Adolf Hitler was getuige bij het huwelijk van Joseph met zijn zwangere Magda in december 1931 en werd een graag geziene gast in huize Goebbels.

Affaires

Magda en Joseph kregen zes kinderen, maar het huwelijk was niet zo goed, want Goebbels had ook tijdens zijn huwelijk talrijke relaties met andere vrouwen. Magda kon dit niet verwerken en raakte aan de drank. Adolf Hitler greep in toen Joseph een relatie kreeg met de actrice Lida Baarová en Magda haar echtgenoot uit wraak bedroeg met zijn persoonlijke assistent. Hitler wilde geen schandaal. Goebbels beschreef de ingreep in zijn dagboek. "Magda spreekt met hem. Dan heb ik een lang en ernstig gesprek. Het gesprek schokt me. Ik ben ontroerd. De Führer is als een vader voor me. Ik ben hem daarvoor zo dankbaar. Dat kan ik goed gebruiken op dit zware moment. Ik neem heel moeilijke besluiten. Maar ze zijn definitief. Ik rijd een uur doelloos met de auto rond. Ik leef als in een droom. Het leven is zo hard en zwaar." De scheiding ging niet door en Joseph nam afscheid van zijn Tsjechische actrice.

Manipulatie

Goebels werd op 13 maart 1933 minister van Volksvoorlichting en Propaganda. Het ministerie van Goebbels zetelde in een prachtig gebouw tegenover de Rijkskanselarij van Adolf Hitler aan de Wilhelmplatz. Radio, films en kranten kwamen onder zijn controle. Hij regisseerde de partijfeesten en politieke evenementen. Dankzij de 'Volksontvanger', een goedkoop radiotoestel, kreeg bijna elk gezin de nationaalsocialistische mededelingen te horen. Goebbels begreep dat hij zijn boodschap aantrekkelijk moest verpakken: er was veel verstrooiing en de radio zond veel muziekprogramma's uit met de lievelingen van het Duitse volk.

Films

Ook het filmbedrijf kreeg veel aandacht. Goebbels en Hitler begrepen dat het beeld belangrijker was dan het woord. Geen film ging in première zonder goedkeuring van Goebbels. Hij las dagelijks scripts en bekeek veel films. Regelmatig moesten filmmakers aanpassingen in hun productie aanbrengen. Ongemerkt moesten zij de nationaalsocialistische normen en waarden overbrengen. Al direct na zijn aantreden gaf hij aan wat hij wilde: geen Joden voor of achter de camera. In het dagboek deed Goebbels ook regelmatig verslag van de ontwikkeling van de televisie. Hij begreep dat dit nieuwe medium betere mogelijkheden bood om de volksgeest te manipuleren dan met de radio al het geval was.

Antisemitisme

Hoewel Goebbels een groot aantal Joden bewonderde, een Joodse vriendin (Else Janke) had, en aanvankelijk neerkeek op fanatieke antisemieten, radicaliseerde hij onder invloed van Hitler. Later gebruikte hij antisemitisme om naam te maken binnen de partij, zeggen Melching en Stuivenga. In 'Der Angriff' voerde hij felle antisemitische campagnes en in zijn dagboek schreef hij regelmatig over het 'Jodenrein' maken van de hoofdstad. Het thema kwam ook regelmatig ter sprake als hij Adolf Hitler sprak. "We zullen Berlijn zijn karakter van Jodenparadijs ontnemen," schreef hij in april 1938. "Joodse winkels als zodanig markeren. We zullen nu radicaler optreden. De Führer wil ze uiteindelijk allemaal afvoeren."

Holocaust

Net als de andere mensen rond Hitler wist ook Joseph Goebbels van de massaslachting onder de Joden. "Met duizenden tegelijk zijn de Joden afgeschoten en nog steeds zijn er honderden executies aan de gang," schreef hij in november 1941. Een paar maanden nadat Adolf Hitler tot de Holocaust besloot, bezocht Joseph Goebbels de bezette gebieden in het oosten. Op 26 maart 1942 begon de massavernietiging in Auschwitz. Ook dit werd beschreven in zijn dagboek: "Uit het Generaal-Gouvernement, te beginnen bij Lublin, worden de Joden naar het oosten afgevoerd. Er wordt gebruikgemaakt van een tamelijk barbaars en niet nader te beschrijven procedé. Van de Joden zelf blijft weinig over. In grote lijnen zal zo'n zestig procent worden geliquideerd, terwijl nog slechts veertig procent aan het werk kan worden gezet."

Spreker

Tijdens de oorlog nam Goebbels steeds meer de centrale rol van spreker van Hitler over. Zijn redevoering op 18 februari 1943, waarin hij de totale oorlog aankondigde, is legendarisch. De toespraak werd rechtstreeks uitgezonden door de radio. Na de laatste woorden van Joseph Goebbels lieten de technici de microfoon openstaan. Hierdoor hoorden de luisteraars na de toespraak de twintig minuten durende ovatie van het zorgvuldig geselecteerde publiek. "Nog nooit eerder was het in het Sportpalast zo turbulent als aan het einde van deze redevoering," schreef Goebbels.

Geen illusies

Toen Joseph Goebbels de totale oorlog afkondigde begreep hij al dat Duitsland de oorlog zou verliezen. "Göring is heel helder over wat ons te wachten staat wanneer wij de oorlog verliezen," schreef hij op 2 maart 1943. "Daarover maakt hij zich geen enkele illusie. Vooral in het Jodenvraagstuk hebben we ons zo gecommitteerd dat er voor ons geen ontkomen aan is. En dat is ook goed. Een beweging en een volk die de bruggen achter zich hebben afgebroken, vechten veel hardnekkiger dan degenen die nog een uitwijkmogelijkheid hebben."

Slag om Berlijn

In april 1945 begon de slag om Berlijn. Er werd hardnekkig tegenstand geboden. Het Rode Leger deed er drie weken over om van de stadsgrens naar de Rijkskanselarij op te trekken. Hitler, Goebbels en hun helpers zaten in het bunkercomplex onder de door Albert Speer ontworpen Rijkskanselarij. Op 19 april hield Goebbels, ter gelegenheid van de verjaardag van Hitler, zijn laatste grote radiotoespraak en hij was getuige bij het huwelijk van Adolf Hitler en Eva Braun. Op 30 april pleegden Hitler en Braun zelfmoord.

Zelfmoord

Magda weigerde om haar kinderen in veiligheid te brengen. Met behulp van de artsen Helmut Kunz en Ludwig Stumpfegger vermoorde ze haar zes kinderen. De kinderen kregen eerst een flinke dosis morfine en nadat ze gedrogeerd waren braken ze een blauwzuurcapsule in de mond van ieder kind. Later die avond pleegden Joseph en Magda Goebbels in de tuin van de Rijkskanselarij zelfmoord door middel van een blauwzuurcapsule. Een SS'er schoot nog twee kogels in de lichamen, zodat het zeker was dat ze dood waren en daarna werden de lichamen verbrand. Doordat er weinig benzine beschikbaar was, konden de lijken door de Russen herkend worden. Niet ver van de plaats waar Joseph en Magda Goebbels zelfmoord pleegden staat nu het Holocaust-monument.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken we regelmatig aandacht aan de beslissende momenten en belangrijkste personen in de Tweede Wereldoorlog. Lees Tweede Wereldoorlog: de Hoofdrolspelers als u meer wilt weten over de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Lees verder: meer Tweede Wereldoorlog

Tweede Wereldoorlog
Duitsland in WO2

'Tweede Wereldoorlog: de hoofdrolspelers' is de 'wie is wie' van deze oorlog. In deze publicatie nam Ruud van Capelleveen de belangrijkste personen op die een rol van betekenis speelden in dit wereldomvattende conflict. U kunt in deze biografiën snel de belangrijkste feiten opzoeken.
In 'Tweede Wereldoorlog: de hoofdrolspelers' van Ruud van Capelleveen treft u de biografieën aan van 165 mannen en vrouwen die in deze oorlog een beslissende rol speelden.
Tweede Wereldoorlog: de hoofdrolspelers


In 'Door de Nederlandse geschiedenis' vertelt Ruud van Capelleveen veel over de Nederlandse geschiedenis: over de moordenaar van Willem van Oranje, Balthasar Gerards, over raadpensionaris Johan van Oldenbarnevelt, die met prins Maurits in conflict raakte, over de invloed van koning Lodewijk Napoleon, die door zijn broer Napoleon Bonaparte aangewezen werd om de Franse belangen te dienen als koning over Nederland, over de Slavenhandel van de WIC en andere belangrijke episodes uit onze vaderlandse geschiedenis.
'Door de Nederlandse geschiedenis' is een bundeling van de beste artikelen van Ruud van Capelleveen over de geschiedenis van Nederland.
Door de Nederlandse geschiedenis

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.