Kasteel Cronesteyn in Zoeterwoude
Tekst: Ben Hendriks
Kastelenkenner en auteur van Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats en Kastelen in Nederland
Kastelenkenner en auteur van Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats en Kastelen in Nederland
1574
A. Rademaker: Voorzijde kasteel Cronesteyn, 1712
Een van de weinige jaartallen, die vele Nederlanders bij benadering kennen is 1574. Misschien kent men niet het precieze jaar, maar toch zeker de gebeurtenis, die toen plaats vond. In 1574 werd Leiden ontzet door de geuzen, die namens Willem van Oranje probeerden het land te zuiveren van de Spanjaarden.Bezetting van Leiden
De bezetting van Leiden tijdens de Tachtigjarige Oorlog was een uitputtingsslag voor de bewoners, die honger leden. De geuzen vielen één van de vele belangrijke schansen aan, die door de Spanjaarden werden gebruikt om Leiden in bedwang te houden. Dat was de Lammenschans ten zuiden van de stad. Tot stomme verbazing van de geuzen bleken de Spanjaarden op de vlucht geslagen te zijn, niet voor de geuzen, maar voor het hoge water dat zij verwachtten. In het kamp was slechts een grote pot met hutspot achtergebleven... De geuzen hadden het deze keer dus wel bijzonder gemakkelijk. Ze trokken snel door naar de stad, waar aan de hongerige bevolking haring en wittebrood werd uitgedeeld. Dit gebeurde op 4 oktober 1574 en deze gebeurtenis wordt nog jaarlijks herdacht want dan worden nog steeds haring en wittebrood geserveerd en hutspot gegeten.Lammenschans
Van die Lammenschans is niets meer terug te vinden. Men weet zelfs niet precies waar de Lammenschans heeft gelegen. Op grond van de vermelding van de schans op kaarten, neemt men aan dat de schans gelegen heeft ten zuiden van de hoek die wordt gevormd door het vervolg van de Vliet, het Rijn-Schiekanaal en de weg van Leiden naar Zoeterwoude. Het Rijn-Schiekanaal heette toen nog de Roomburgerwetering. Juist ten oosten van de plaats waar de Lammenschans vermoedelijk heeft gelegen, lag toen het kasteel Cronesteyn. Dat kasteel was overigens door de stad Leiden vernield, omdat de stad bang was dat de Spanjaarden het misschien zouden kunnen gebruiken. Het kasteel is nu al lang verdwenen, maar de grachten zijn er nog steeds.R. Roghman: Kasteel Cronesteyn, 1650
Ontstaan Kasteel Cronesteyn
Kasteel Cronesteyn is, als zo veel kastelen in Nederland, ontstaan uit een min of meer versterkte boerderij. Dat was omstreeks 1300 en het landgoed, als we het zo al mogen noemen, heette toen de Heer Wouterswerf. Het goed had zijn naam te danken aan de eigenaar, die heer Wouter van Haarlem heette. Vermoedelijk stamt heer Wouter uit een rijk koopmansgeslacht. In het begin van de veertiende eeuw werd het landgoed met nog meer grond in de omgeving, overgenomen door Jan van Polanen, een rijke Hollandse edelman. Jan van Polanen stamde uit een zijtak van het befaamde geslacht van de Van Wassenaars. Jan van Polanen viel echter in ongenade en vertrok naar Brabant, zodat hij de controle over het landgoed kwijt raakte. Dit landgoed werd verbeurd verklaard en verviel aan de graaf van Holland, hertog Willem van Beieren. Willem verkocht het goed aan een van zijn hoge ambtenaren, de arts Dirk van Tienen. Toen zijn heer werd opgevolgd door diens broer Albrecht van Beieren, was het afgelopen met het geluk van Dirk van Tienen. Na zijn overlijden in 1359 werd het landgoed verbeurd verklaard.Floris van Alkemade
Kort hierna kwam er een verzoening tot stand tussen de Hollandse graaf en de Van Polanens. Jan II van Polanen kreeg de familiegoederen terug, maar moest wel een grote som zoengeld betalen. Jan II gaf het landgoed in onderleen uit aan de Leidenaar Willem Smeder, maar na vele verwikkelingen kwam het goed omstreeks 1400 in handen van Floris van Alkemade. Vanaf deze tijd wordt de oude Wouterswerf de hofstede Van Alkemade genoemd. Deze Floris van Alkemade is in zijn tijd erg bekend geworden, niet als eigenaar van het landgoed van Alkemade, dat later Cronesteyn ging heten, maar door zijn activiteiten op het gebied van de waterkering. Hij bouwde de eerste windwatermolen in Holland. Niet alleen was Floris actief in de omgeving van Leiden, maar ook in de omgeving van Alkmaar was hij bekend; daar bouwde hij de eerste poldermolen. Het landgoed Van Alkemade bleef vele tientallen jaren in handen van de Van Alkemades, waarna het door vererving in handen kwam van de familie Van Wijngaarden. In 1510 werd het landgoed, dat tot dan toe de hoeve van Alkemade heette, omgedoopt tot Cronesteyn. Waarschijnlijk is deze naam afgeleid van de naam van een echtgenote van een van de Van Alkemades, die Elisabeth van Cronenburg heette. Zij kwam van stamslot van haar familie, de Cronenburg bij Loenen aan de Vecht.Familie Van Wijngaarden
De familie Van Wijngaarden bleef nagenoeg anderhalve eeuw in het bezit van Cronesteyn. Deze familie, vooral David van Wijngaarden, heeft Cronesteyn, na het beleg van Leiden uitgebouwd tot een buitenplaats, die waarachtig kasteeltrekken vertoonde. Oude prenten laten dit duidelijk zien. Na de familie Van Wijngaarden wisselde het kasteel Cronesteyn nog vele malen van eigenaar. We noemen slechts de families Van Panhuys, Huygens, Van Heuckelom en Van Alderwerelt. In de loop van de achttiende eeuw raakt Cronesteyn echter in verval. Tegen het begin van de negentiende eeuw valt het kasteel onder de slopershamer en worden de afkomende bouwmaterialen verkocht. Wat resteerde was de aanleg, die echter ook in de jongste twee eeuwen in stand is gebleven.Foto Ben Hendriks: Kasteel Cronesteyn, augustus 2004
Ligging Cronesteyn
De grachten van Cronesteyn zijn nog geheel in tact en liggen in een bijzonder bosgebied, dat vrij toegankelijk is voor wandelaars. Alleen het binnenterrein mag in het broedseizoen niet worden betreden. Aan de zuidzijde van het bosgebied heeft de wandelaar een schitterend uitzicht op de weidegebieden van de polder. Dit hele poldergebied is in 1975 in handen gekomen van de gemeente Leiden. De gemeente doet er alles aan om de hele polder, de Kleine Cronesteynse polder, ook wel Knotterpolder genoemd, als natuurgebied te bewaren en toegankelijk te houden voor de natuurminnaars. Cronesteyn kan bereikt worden via het verlengde van de Vlietweg, die aan de zuidzijde van de Vliet loopt tot de Lammenbrug. In het verlengde hiervan ligt een verbindingsweg, die verder langs het Rijn-Schiekanaal loopt. Circa 150 meter na de Lammenbrug vindt men dan de toegang tot het kasteelbos, waarin de oude grachten van Cronesteyn liggen.PS
Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken we veel aandacht aan kastelen. Lees Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen. Kasteel Cronesteyn is opgenomen in Kastelen in Nederland.Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail
Literatuur
Lees verder over kastelen: meer kasteelinformatie
Kastelen NederlandLeestip
Een informatieve gratis nieuwsbrief over geschiedenis. Interessante verhalen over Historische Plaatsen, Kastelen, Royalty, WO2 en Wetenschap.
Al twintig jaar een begrip in Nederland bij liefhebbers van geschiedenis.
Mis niets ...
Neem nu een abonnement op onze
Gratis Nieuwsbrief
Mis niets ...
Neem nu een abonnement op onze
Gratis Nieuwsbrief
Kasteelgeschiedenis
Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.Kastelen: Van motte tot buitenplaats
Nederlandse Kastelen
Met 'Kastelen in Nederland' laten wij u genieten van de rijkdom van onze vaderlandse geschiedenis en in het bijzonder van de prachtigste en interessantste kastelen en huizen in Nederland.Dankzij de vele illustraties is de uitgave 'Kastelen in Nederland' ook een kijkspel. Hierdoor krijgt u niet alleen een goede indruk hoe het kasteel in het Nederlandse landschap staat, maar wordt u ook geattendeerd op de uiterlijke bouwkundige bijzonderheden.
Kastelen in Nederland
Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.