Grachten bij kastelen

Kastelen in detail

Grachten om een kasteel waren een goede bescherming voor een kasteel. In het grootste deel van het jaar hielden ze de vijand op een afstand. Daarom zijn in het waterrijke Nederland de meeste kastelen dan ook waterburchten, hoewel er vanzelfsprekend ook kastelen zijn die nooit grachten hebben gekend.

Hoogteburchten

Onder deze laatste kastelen vinden we bij voorbeeld de hoogteburchten, waarvan er maar enkele in Nederland zijn. Zo kennen we kasteel Valkenburg, dat op een heuvel is gebouwd, evenals het Valkhof in Nijmegen en Neercanne of Agimont in het zuiden van Limburg niet ver van de Jeker. Deze kastelen hebben of geen, of enkele droge grachten.

Mottekastelen

Ook de oudste mottekastelen, zoals Montferland, de walburcht op de Duno bij Oosterbeek en Mergelp op de Duivelsberg in Berg en Dal bij Nijmegen, die al van omstreeks het jaar 1000 dateren kennen geen waterhoudende grachten. De meeste mottekastelen zijn echter wel omringd door grachten, omdat ze niet in heuvelland maar in het vlakke, soms drassige land zijn ontstaan. Zo ligt de burcht van Leiden tussen twee armen van de Oude Rijn en de ruïne van de Nijenbeek in Voorst (het kasteel waar Reinoud III van Gelre jaren gevangen werd gehouden) aan een dode arm van de IJssel.

Gedempte gracht

Bij verschillende kastelen zijn de grachten geheel of ten dele gedempt. Kasteel Hernen in het Land van Maas en Waal is maar aan twee zijden door grachten omringd, de grachten aan de ingangszijde en de zuidzijde zijn er niet meer. Ook de gracht aan de ingangszijde van kasteel de Wijenburg in Echteld in de Betuwe is gedempt.

Geen gracht

Sommige kastelen hebben nimmer een grachtenstelsel gekend. Zo lag het kasteel Toutenburg in Vollenhove wel te midden van een gracht, maar de naastgelegen havezate Oldruitenborch was niet door een gracht omringd. Ook de voorburcht van kasteel Loevestein, dat weliswaar aan twee kanten aan een grote rivier ligt, kent weinig grachten; het moest grotendeels worden beschermd door hoge wallen. Alleen het hoofdgebouw was geheel omringd door een gracht.

Ideaalbeeld

Aan ons ideaalbeeld van een kasteel voldoen veel meer de kastelen die geheel omgeven worden door grachten, zoals bij voorbeeld de ronde kasteelruïne van Batenburg. Maar de kastelen waarbij ook een voorburcht omringd is door grachten beantwoorden nog beter aan ons ideaalbeeld, zoals de rechthoekige Gelderse kastelen de Doornenburg en Middachten.
Het formaat van die grachten kan behoorlijk verschillen. De meeste kastelen hebben grachten van enkele meters breed, zoals Middachten in Rheden en de Doornenburg in de Betuwe, maar sommige kastelen liggen in een ruime waterpartij. Dat is bij voorbeeld het geval met de kasteelruïne van Egmond aan de Hoef en het hoofdgebouw van kasteel Bouvigne bij Breda.

Waterburcht

Hoogteburchten, zoals we die in Engeland en Duitsland veelvuldig kunnen bewonderen zijn meestal meer imponerend dan waterburchten, maar een waterburcht lijkt voor de moderne mens wat romantischer te zijn. Maar de bewoners van een kasteel in de middeleeuwen zullen deze overwegingen niet hebben gehad, want zij bouwden een huis in een omgeving, die hen meer veiligheid moest geven en één van de dingen, die meer veiligheid konden geven waren grachten.

Foto's

Van boven naar beneden:

het Muiderslot

de Wijenberg in Echteld in de Betuwe

Kasteel de Doornenburg

kasteel Bouvigne bij Breda

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken we veel aandacht aan kastelen. Lees Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Lees verder over kastelen

Nederlandse Kastelen
Middeleeuwse kastelen

Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Kastelen: Van motte tot buitenplaats


Met 'Kastelen in Nederland' laten wij u genieten van de rijkdom van onze vaderlandse geschiedenis en in het bijzonder van de prachtigste en interessantste kastelen en huizen in Nederland.
Dankzij de vele illustraties is de uitgave 'Kastelen in Nederland' ook een kijkspel. Hierdoor krijgt u niet alleen een goede indruk hoe het kasteel in het Nederlandse landschap staat, maar wordt u ook geattendeerd op de uiterlijke bouwkundige bijzonderheden.
Kastelen in Nederland

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.