Kasteel Endegeest

Kasteel op geestgrond in Oegstgeest

Het kasteel Endegeest ligt in een groot landschapspark in Oegstgeest aan de Endegeesterstraatweg 5, dicht bij de stad Leiden. De naam is afgeleid van de eerste lettergreep van het woord geestgronden, dit zijn de vruchtbare gronden, die voorkomen op de strandwallen in het kustgebied van Zuid-Holland.

Strandwallen

Op deze strandwallen werden dorpen gebouwd en kastelen; de naam van het dorp Oegstgeest en van het kasteel Oud-Poelgeest werden ook daarvan afgeleid. Kasteel Endegeest lag op het einde van zo'n strandwal en kreeg daarom de naam Eynde Geest of Ende Geest, dat later Endegeest werd.

Endegeest

Endegeest werd voor het eerst vermeld in het begin van de veertiende eeuw. In die oudste akte werd de zuster van de overleden bewoner, Jacob van Endegeest, door de heer van Alkemade beleend met het huis en twaalf morgen land. Waarschijnlijk is het eerste kasteeltje ontstaan uit een ontginningsboerderij, zoals er vele waren op de geestgronden. Enige tijd is Endegeest nog tweeherig geweest, want in 1421 ontving de toenmalige eigenaar Floris van Endegeest, de helft van het leen van zijn leenheer Dirk van Wassenaar in diens functie van burggraaf van Leiden en enkele jaren later de andere helft van leenheer Floris van Alkemade. In 1448 kwam er blijkbaar een eind aan deze twee-leenheren-situatie.

Families

Er is verder niet zo veel bekend van dit eerste kasteeltje, maar enkele familienamen zijn wel in akten genoemd. Zo trouwde een dochter van de familie Endegeest met Dirk van Maerssen; in 1439 verkochten ze samen Endegeest aan Dirk Boudijnsz van Zwieten. In 1483 komt Endegeest in handen van de familie Van Berckel. Een Jan van Berckel ging zich Van Endegeest noemen.

Tachtigjarige Oorlog

Toen de Spanjaarden in ons land kwamen bij het begin van de Tachtigjarige Oorlog liet de stad Leiden alle mogelijke gebouwen, waarvan de vijand in de omgeving gebruik zou kunnen maken, slopen of onbruikbaar maken. Ook het eerste kasteel Endegeest viel dit lot ten deel. In hoeverre het gesloopt werd weten we niet, want omstreeks 1620 schijnt een deel van het huis nog bewoond te zijn. Enkele tientallen jaren later werd het huis geheel opnieuw opgebouwd door het echtpaar Elisabeth van Schouwen van Endegeest en Jacob van Berchem. Hun alliantiewapen is aangebracht op het timpaan van het poortgebouw.

Torens

Enkele jaren na de herbouw werd het kasteel uitgebreid met twee torens. De torens werden met een tussenruimte van enkele meters aan weerszijden gelijk met de achterkant van het rechthoekige bouwblok opgetrokken. Tussen de torens en het hoofdgebouw werd een extra bouwgedeelte gevoegd. Hierdoor werd Endegeest aan de achterzijde twee traveeën (zeg maar voor het gemak twee raampartijen) breder dan aan de voorzijde en dat voor alle verdiepingen van het hoofdgebouw. In de jaren die volgden werd het kasteel van tijd tot tijd aangepast aan de eisen van de tijd, wat vooral tot uitdrukking kwam in de gevels en de ramen.

Bewoners

Endegeest heeft ook in latere jaren verscheidene bewoners gekend. Niet alleen werd het bewoond door verschillende geslachten, zoals het al eerder genoemde echtpaar Foreest-van Schouwen, maar in 1648 zwaaide de familie Van Berchem de scepter en daarna kwam de familie Van Rijt van Woestwezel. In 1747 namen de graven van Gronsveld Diepenbroick Impel het kasteel over; deze familie werd in 1747 opgevolgd door de familie Radermacher.

René Escortes

Endegeest werd ook nog enkele jaren verhuurd aan een zeer bijzondere bewoner. Dit was de bekende natuuronderzoeker, wiskundige en wijsgeer René Escortes (1596-1650). Hij wilde dichtbij Leiden wonen in verband met zijn vriendenkring en de nabijheid van de Leidse bibliotheken. René Descartes woonde op Endegeest van 1641 tot 1643.

Gevers

De laatste familie die kasteel Endegeest bewoonde was het geslacht Gevers van Endegeest. Op 31 december 1800 werd de eigendom van Endegeest overgedragen door Radermacher aan mr. Dirk Cornelis Gevers. Hij bekleedde onder meer openbare functies in Rotterdam. Daaruit werd hij tijdens de Bataafse republiek, gezien zijn politieke gezindheid, ontheven. Onder koning Lodewijk Napoleon werd hij toch aangesteld als burgemeester van Leiden. Dit bleek voor Koning Willem I in 1813 geen probleem te zijn, want Gevers werd na 1813 in andere openbare functies benoemd. In 1827 werd ook dit lid van de familie Gevers in de adelstand verheven, waardoor hij en zijn nakomelingen zich sindsdien jonkheer Gevers van Endegeest mochten noemen.

Latere bewoners

Dirk Cornelis Gevers van Endegeest heeft veel gedaan voor het gebouw en het landgoed. Alle vensters in het kasteel kregen nieuwe empire-schuiframen en een groot aantal vertrekken werden grootscheeps vernieuwd. In de westelijke torenkamer werd bijzonder behang aangebracht en er werden mythologische jachtscènes geschilderd boven de deuren. Aan de achterzijde van het huis werden kleine balkons aangebracht. Ook aan de tuinen heeft hij veel laten doen. Het park liet hij herinrichten tot een groots landschapspark in Engelse stijl. Ook generaties na hem deden veel voor het landgoed. De laatste erfgenaam van Endegeest was jonkheer Leonard Adrien Charles Gevers. Hij verkocht Endegeest in 1896 aan de gemeente Leiden.

Psychiatrische inrichting

De gemeente Leiden bestemde het complex tot psychiatrische inrichting en dat is het landgoed sindsdien gebleven. In de jaren 1990 tot 1993 werd kasteel Endegeest gerestaureerd en werd er archeologisch onderzoek ingesteld. Het landgoed is rijk aan vele soorten bomen, struiken en planten. In de loop der tijd zijn er veel paviljoens verrezen voor de verpleging van de patiënten, die uiteraard afbreuk hebben gedaan aan het open Engelse landschapspark, maar er zijn nog veel resten van te zien. Tegenover het kasteel is een ijskelder aanwezig, die, evenals het kasteel, Rijksmonument is. Het kasteel is maar zeer beperkt opengesteld voor bezichtiging. De website van Emdegeest geeft hierover uitsluitsel.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken we veel aandacht aan kastelen. Lees Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Literatuur

Drooge, Jan; 100 jaar Endegeest, Leidse Reeks deel 10, Utrecht, Matrijs, z.j.

Stöver, Jos e.a.; Kastelen en buitenplaatsen in Zuid-Holland, Zutphen, de Walburg Pers, 2000.

Nederlands Adelsboek, jaargang 83 (1993), 's-Gravenhage, Centraal Bureau voor Genealogie, 1993.

Eigen documentatie.

Lees verder over kastelen: meer kasteelinformatie

Kastelen Nederland

Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Kastelen: Van motte tot buitenplaats


Met 'Kastelen in Nederland' laten wij u genieten van de rijkdom van onze vaderlandse geschiedenis en in het bijzonder van de prachtigste en interessantste kastelen en huizen in Nederland.
Dankzij de vele illustraties is de uitgave 'Kastelen in Nederland' ook een kijkspel. Hierdoor krijgt u niet alleen een goede indruk hoe het kasteel in het Nederlandse landschap staat, maar wordt u ook geattendeerd op de uiterlijke bouwkundige bijzonderheden.
Kastelen in Nederland

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.