Burcht van Leiden

Motte

Als er één kasteel in aanmerking komt om als model te dienen voor een van de oudste kasteelvormen in Nederland dan is het wel de burcht van Leiden in het centrum van de oude stad. De Burcht van Leiden is een mooi voorbeeld van een mottekasteel. De heuvel waarop de burcht van Leiden staat heeft net als de burcht zelf de status van rijksmonument gekregen.

Motte

Een mottekasteel is een kasteel gebouwd op een kunstmatige hoogte. Die hoogte werd opgeworpen door de grond, die uit een te graven ringgracht komt, op te werpen binnen die gracht. Gaandeweg ontstaat er dan binnen die ringgracht een heuvel. In het geval van Leiden bereikte de heuvel een hoogte van circa negen meter boven het maaiveld. Bij opgravingen in 1923 werd op een hoogte van ruim twee meter onder het huidige niveau een oppervlak aangetroffen dat uit de middeleeuwen dateerde, maar dit oppervlak bleek gebruikt te zijn bij het bouwen van de stenen ringmuur van de burcht. Daarna werd de binnenzijde van de burcht weer opgehoogd tot het huidige peil. Op enkele plaatsen is dat overigens weer wat verlaagd.

Ringmuur

Vaak werd op een opgeworpen motte een houten cirkelvormige ringmuur gebouwd, want de burcht was eigenlijk alleen maar bestemd om in geval van nood bescherming te bieden. In normale tijden woonde en werkte men op de voorburcht. Later werden er op de motte ook, aanvankelijk houten, onderkomens aangebracht. Nog weer later werden de houten muren en gebouwen vervangen door een stenen ringmuur en stenen gebouwen.

Burcht van Leiden

De motte van de burcht van Leiden werd opgeworpen op het punt waar de Oude en Nieuwe Rijn elkaar ontmoeten. Het kan zijn dat de motte al sinds de negende eeuw werd gebruikt als vluchtberg en pas in de elfde of twaalfde eeuw werd bebouwd, maar dat is allemaal niet zeker. Zeker is wel dat er in de dertiende eeuw een stenen ringmuur was. De burcht is opgetrokken uit tufsteen, maar bevat vele delen baksteen. In de burcht van Leiden heeft ooit wel een vierkante hoofdtoren gestaan, maar van verdere gebouwen zijn geen sporen aangetroffen. Of er een voorburcht is geweest, is wel waarschijnlijk, maar de plaats er van is niet bekend.

Muren

De ringmuur van de burcht van Leiden met een hoogte van circa zes meter, is vrijwel cirkelvormig en meet ruim vijfendertig meter in diameter. De muren zijn zogenaamde vulmuren. Dat betekent dat er een binnenmuur en een buitenmuur werden opgetrokken; de ruimte tussen deze muren werd dan gevuld met brokken tufsteen en baksteen en cement. Zo ontstond toch wel een bijzonder stevige ringmuur. De muren van de Leidse burcht zijn echter niet geweldig dik. Een doorsnede van een meter wordt meestal niet gehaald.

Middeleeuwen

De huidige burcht van Leiden dateert uit de twaalfde eeuw. Dit blijkt uit akten uit het midden van de twaalfde eeuw, waarin namen worden genoemd van mensen die wellicht burggraaf in Leiden zijn geweest. Vanaf 1202 komt de naam van burggraaf Jacob voor, die waarschijnlijk tot het geslacht van de familie van Bokel behoorde en gehuwd was met een jonkvrouwe van Teylingen. In die tijd maakte graaf Lodewijk van Loon aanspraken op het graafschap Holland, maar met behulp van verschillende bekende geslachten, zoals de Egmonds, de van Wassenaars en de Teylingens wist men de graaf te verjagen, waarop Ada, de vrouw van de graaf en dochter van Dirk VII van Holland, naar de burcht vluchtte. In dit verband wordt de burcht van Leiden de eerste keer vermeld. Er ontstonden daarna verschillende schermutselingen rond de burcht.

Burggraven

In de loop der jaren resideerden verschillende burggraven in de Burcht van Leiden. Tijdens de Hoekse en Kabeljauwse twisten kwam het geregeld tot strijd tussen de verschillende partijen. In 1420 kwam er een beleg van Leiden door hertog Jan van Beieren. De stad moest zich overgeven, waarna het gedaan was met de politieke macht van de burggraaf. Het burggraafschap vererfde. In de zeventiende eeuw moesten de toenmalige eigenaren in verband met geldgebrek de burcht verkopen aan de stad Leiden, die er voor die tijd een vorstelijk bedrag voor betaalde, te weten 70.000 gulden. Sinds die tijd werd de burcht een lusthof en een beetje een symbool voor de ouderdom van de stad. De burcht werd met zorg omringd. Pieter Post ontwierp rond 1660 de fraaie toegangspoort en ook het hek rond de burcht dateert uit die tijd. Aan de voet van de burcht werd het Heerenlogement, compleet met koetshuis gebouwd.

Formele tuin

In het midden van de achttiende eeuw werd er op de burchtheuvel een prachtige formele tuin aangelegd met alles wat daarbij hoorde, geschoren heggen, een prieel, een fontein en dergelijke. Naar de mode der tijd werd de formele tuin in de negentiende eeuw gewijzigd in een Engelse tuin. Uit die periode dateren de slingerpaden die nu tegen de burchtheuvel op lopen. Er zijn verschillende restauraties op de burcht uitgevoerd. Een van de laatste dateert uit 1997.

Restauraties

Wegens verzakkingen moesten ook in 2010 weer restauraties uitgevoerd worden. Er werden toen diepe scheuren ontdekt. Men heeft maatregelen genomen om doorlekkend regenwater in het vervolg te voorkomen, onder meer door nieuwe dekplaten op de kantelen aan te brengen. Beschadigd metselwerk werd vervangen waarbij gebruik werd gemaakt van meer duurzame materialen. Men heeft ook een aantal meetpunten aangelegd, zodat verzakkingen op tijd opgemerkt worden en er met bouwkundige voorzieningen ingegrepen kan worden.

Toegankelijkheid

De Leidse burcht is voor het publiek vrij toegankelijk. Vanuit de stad zal de argeloze bezoeker de burcht niet opmerken, omdat de burcht voor een groot deel door vrij hoge panden wordt afgeschermd. Des te meer is een bezoek aan de Leidse burcht daarom een openbaring. Het oude mottekasteel ligt in het centrum van de stad aan de Burgsteeg en kan via een zeventiende-eeuwse voorpoort bereikt worden. Tegenover het oude Heerenlogement en naast een café-restaurant, begint het hek rond de burcht, waarin zich de fraaie toegangspoort bevindt van Pieter Post, versierd met een aantal wapens, waaronder het wapen van Leiden en van Leidse burgemeesters. Daarachter leidt een hoge trap naar de hoofdpoort van de burcht. Deze hoofdpoort wordt geflankeerd door wapens van Leidse burggraven.

Uitzicht

In het inwendige van de burcht staan enkele monumentale bomen, te weten twee beuken en een iep, die het inwendige van de burcht toch wel een bijzondere uitstraling geven. Het is een genoegen de muren te beklimmen en een rondwandeling over de weergang met kantelen te maken. Voor de veiligheid is deze weergang bij de jongste restauratie voorzien van een stalen leuning. Het uitzicht over de burcht en buiten de burcht over de stad is zeer indrukwekkend en is voor de bezoeker een speciale ervaring.

Motte burcht van Leiden rijksmonument

De heuvel waarop de burcht van Leiden staat heeft de status van rijksmonument gekregen. De burcht zelf is sinds 1968 een rijksmonument.
Motte burcht van Leiden rijksmonument

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken we veel aandacht aan kastelen. Lees Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen. Burcht van Leiden komt ook voor in de door Ben Hendriks geschreven uitgave Kastelen in Nederland.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Kastelen in Nederland

Over elk kasteel in Nederland kan Ben Hendriks een bijzonder verhaal vertellen. De meeste kastelen hebben een bijzondere bouwgeschiedenis of werden bewoond door een markante edelman. Zo beschrijft Ben Hendriks in zijn artikel over het verdwenen kasteel in de gemeente Bronckhorst over de heren van Bronkhorst en worden de graven en hertogen van Gelre genoemd bij de beschrijving van kasteel Rosendael.
Kastelen in Nederland

Literatuur

Dr. J.G.N. Renaud; De Leidse burcht, deel XX uit de serie 'Nederlandse kastelen'; NKS/ANWB, 1974.

Dorian Kransberg en Hans Mils; Kastelengids van Nederland, Middeleeuwen; Haarlem, 1979.

Jos Stöver e.a. (red.); Kastelen en buitenplaatsen in Zuid-Holland; Zutphen, 2000.

Eigen documentatie.

Lees verder over kastelen: meer kasteelinformatie

Kastelen Nederland
Leidse burcht Dossier

Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Kastelen: Van motte tot buitenplaats


Met 'Kastelen in Nederland' laten wij u genieten van de rijkdom van onze vaderlandse geschiedenis en in het bijzonder van de prachtigste en interessantste kastelen en huizen in Nederland.
Dankzij de vele illustraties is de uitgave 'Kastelen in Nederland' ook een kijkspel. Hierdoor krijgt u niet alleen een goede indruk hoe het kasteel in het Nederlandse landschap staat, maar wordt u ook geattendeerd op de uiterlijke bouwkundige bijzonderheden.
Kastelen in Nederland

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.