Ringwalburcht Montferland

Bergherbos

Vanaf de weg Beek-Zeddam in de Liemers (in Gelderland) leidt een bosweg het Bergherbos in. Zeshonderd meter verder rijst tussen de bomen een grote heuvel op. Het was een natuurlijke heuvel van ongeveer veertien meter hoogte, die in later eeuwen, wellicht in de elfde eeuw, enige malen werd verhoogd tot meer dan twintig meter. Het moet een enorm werk zijn geweest om deze verhogingen te realiseren.

Ringwalburcht

Tegen het einde van de tiende eeuw, in 996, werd een ringwalburcht waarschijnlijk op de oorspronkelijke heuvel aangelegd. De motte werd beveiligd met een aarden wal, waarop een houten palissade stond, de motte werd omringd door droge grachten. Bij de opgraving van dr. J.H. Holwerda in 1918 werd deze ringwalburcht beneden het huidige maaiveld gevonden. Hij vond ook resten van een stenen ringmuur aan de zuidzijde van het plateau. Holwerda concludeerde uit de resultaten van de opgravingen dat de burcht van Adela en Balderik, die Opladen werd genoemd, hier, op Montferland, moet hebben gestaan. Ten westen van de heuvel werd een voorburcht aangelegd, waar omheen ook een droge gracht werd gegraven met wallen, die een zekere bescherming moesten geven. Wellicht heeft ook de voorburcht een houten palissade gehad.

Adela en Balderik

De motte van Montferland is de grootste in zijn soort in West Europa. De afmetingen van de heuvel waren aan de voet 135 bij 150 meter. Het vlakke plateau op de motte was ongeveer 60 bij 90 meter en de hoogte - na de verhogingen - ruim twintig meter. De bouwers van de ringwalburcht, waar binnen een houten kasteel zal hebben gestaan, waren kort voor het jaar 1000, zoals gezegd, de echtelieden Adela en Balderik; zij vormden het meest beruchte echtpaar uit deze eeuw in dit deel van West-Europa. Zij streefden in het rivierengebied naar de macht, die reikte van Elten bij Emmerik tot Rhenen. Om hun macht uit te kunnen oefenen hadden zij ook mottekastelen gebouwd op de Duivelsberg ten oosten van Nijmegen en op de Duno bij Oosterbeek. Wellicht konden zij ook op de Heimenberg bij Rhenen over een sterkte beschikken. De houten burcht van Adela en Balderik op de motte heeft slechts korte tijd bestaan, want de sterkte werd verwoest in 1016 na de moord op de rivaal van Balderik, graaf Wichman van Vreden.

Onderzoek

In 1960 werd de herberg op Montferland uitgebreid tot een hotel. Dit gaf J.G.N. Renaud de mogelijkheid een onderzoek op de motte in te stellen. De meest opvallende vondst was het fundament van een tufstenen toren met een omvang van zestien bij zestien meter met zeer dikke muren. Deze muren bestonden uit gemetselde wanden, waartussen een mengsel van specie, tufsteen en natuursteen was gestort. De fundamenten lagen vele meters onder het huidige maaiveld. Waarschijnlijk is de tufstenen toren nooit volledig gebouwd; hoe dan ook, de resten van de toren werden in de dertiende eeuw gesloopt. Uit andere vondsten kon worden afgeleid dat de heuvel van Montferland een middelpunt geweest is van de ijzerindustrie in de middeleeuwen. Men heeft berekend dat in deze streek 6000 ton ijzer is geproduceerd. Vooral ten noorden van de burchtheuvel zijn veel ijzerkuilen en ijzerslakken gevonden.

Opladen

In het begin van de eenentwintigste eeuw werd definitief aangetoond dat Montferland inderdaad kan worden vereenzelvigd met de historische burcht Opladen, waarvan vaak werd aangenomen dat deze op de Houberg, dicht bij Montferland zou hebben gelegen.

Van de Bergh

In 1313 kwam het gebied met de burchtheuvel van Montferland in handen van de graven Van de Bergh. Vermoedelijk is de naam Montferland gebaseerd op het Syrische Montferrand. De eerst bekende voorvader van de graven Van den Bergh was Constantinus van Melegarde (ca. 1100-1140), die later De Monte (of Berg) werd genoemd. Er zijn in het verleden diverse spellingen van het woord voorgekomen, maar vanaf het midden van de veertiende eeuw werd de huidige naam Montferland gebruikt. De heren van Bergh gebruikten Montferland niet als hun onderkomen, want ze hadden hun eigen kasteel enkele kilometers zuidelijker gebouwd in 's-Heerenberg. Zij bouwden hun kasteel Bergh in de dertiende eeuw als mottekasteel en breidden hun bezit regelmatig uit.

Jachthuis

Op Montferland stichtten ze in 1565 een jachthuis. Het werd vernieuwd in 1699. Het bestaat uit slechts één kamer, met daaronder een kelder. Tegen dit jachthuis werd in de negentiende eeuw een herberg gebouwd, die nog later werd omgebouwd tot het huidige hotel-restaurant Montferland. Het jachthuis staat er nog steeds. In de voorgevel vinden we een wapensteen met de wapens van graaf Oswald III en zijn vrouw Maria Leopoldina Catharina, gravin van Oostfriesland-Rietberg. In de hal van het hotel-restaurant staat een fraaie maquette van de motte met het houten kasteel van Adela en Balderik.

Ligging

Het jachthuis en het hotel Montferland staan op de hoge motte. Er is ruimte voor een parkeerplaats voor bezoekers van het hotel. Een smalle oprit leidt naar het parkeerterrein op de motte en is beveiligd met een stoplicht. Waarschijnlijk is Montferland de enige motte in Nederland, waarop auto's kunnen worden geparkeerd.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken we veel aandacht aan kastelen. Lees Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Literatuur

Vredenberg, Jan (eindred.); Kastelen in Gelderland; Utrecht, Uitgeverij Matrijs, 2013.

Schut. Drs. P.A.C.; Oud onderzoek opnieuw bekeken: vroege versterkingen in Gelderland; in: Het Brabants Kasteel, jrg. 28 (2005), dec. 2007, p. 9.

Aarts, Bas; De vroege burchten in het oostelijk deel van het rivierengebied (NL/D). Hoofdlijn met opmerkingen in de marge; in: Ambitie in steen. Bijdragen tot de kastelenkunde in Nederland, Wijk bij Duurstede, Nederlandse Kastelenstichting, 2012, p. 44.

Eigen documentatie.

Lees verder over kastelen: meer kasteelinformatie

Kastelen Nederland
Montferland Dossier

In de grootste provincie van Nederland, Gelderland, staat een groot aantal kastelen en adellijke huizen. Deze kastelen zijn nauw verbonden met de Gelderse geschiedenis. Opvallend is ook de grote verscheidenheid. U wordt daar uitvoerig over geïnformeerd in Kastelen in Gelderland. In deze uitgave staan 150 interessante kastelen en landhuizen.
Kastelen in Gelderland


Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Kastelen: Van motte tot buitenplaats

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.