Kasteel van Woerden

Niet het eerste kasteel in Woerden

Het huidige kasteel van Woerden is zeer waarschijnlijk niet de eerste burcht, die in Woerden heeft gestaan. Er zijn aanwijzingen dat er al veel eerder, en wel rond 1300, een kasteel zou hebben gestaan. Op die burcht zouden dan de Heren van Woerden hebben gezeteld. Het bestaan van een kasteel van Woerden blijkt uit een akte van verzoening tussen Herman van Woerden en Floris V van maart 1288, waarin Floris V aan Herman toestaat zijn 'steenhuis' te Woerden te behouden. De plaats van dit huis is tot nu toe niet vastgesteld, maar men acht het niet ondenkbaar dat voor de bouw van dit eerste kasteel zelfs Romeinse resten zouden zijn gebruikt.

Oudste vermelding

De oudst bekende vermelding van het nu nog bestaande kasteel van Woerden dateert uit de jaren rond 1415. De rentmeester Henric Hermans schijnt de eerste bewoner van het kasteel te zijn geweest, dus het huidige kasteel van Woerden kan niet bogen op een erg hoge ouderdom. Hermans was de vertegenwoordiger, de kastelein, van hertog Jan van Beieren, de prins-bisschop van Luik, die graaf van Holland, Zeeland en Henegouwen en hertog van Beieren werd. Hermans bracht regelmatig verslag uit van de vorderingen van de bouw, maar noemde het kasteel nooit kasteel. Hij had het steeds over het huis, of 't huys en soms gebruikte hij zelfs het woord slot.
Uit dit voorbeeld is weer duidelijk dat het woord kasteel een nog jong woord is. In de middeleeuwen gebruikte men het woord kasteel in het geheel niet, want naast Hermans, gebruikte iedereen het woord huis, steenhuis of een soortgelijk woord.

Strategische ligging

Het kasteel werd zeker gebouwd om strategische redenen. Het lag op de grens van Holland en het Sticht. Op een kaartje van Jacob van Deventer van de stad Woerden, die toen nog bij Holland hoorde, van omstreeks 1570, is prachtig te zien dat het kasteel in de uiterste zuidoosthoek van het ommuurde stadje ligt.

Verdedigbaar fort

Het kasteel van Woerden heeft nooit een woonfunctie gehad voor een edelman. Volgens sommigen is het dan ook strikt genomen geen kasteel, maar een versterking, een fort, net als Slot Loevestein overigens. De overige eisen, die aan een kasteel worden gesteld, heeft het kasteel van Woerden echter wel allemaal: een slotgracht en het verdedigbare karakter met muren en torens. Op het kasteel verbleven veelal kasteleins of het was de ambtswoning van een baljuw. Op het kasteel werd recht gesproken en het diende als gevangenis. Een van de bekendste gevangenen is wel de priester Jan de Bakker, die als ketter in het kasteel van Woerden gevangen werd gehouden.

Gevangenis vanaf Franse tijd

Ook in de Franse tijd werd het kasteel als gevangenis gebruikt. Niet alleen de laatste raadpensionaris van Holland, mr. Van der Spiegel werd gevangen gehouden in Woerden, maar ook Willem Graaf van Bentinck en Rhoon heeft hier in de gevangenis gezeten, omdat hij het oude régime aanhing. Vanaf 1800 werd het kasteel van Woerden als hospitaal gebruikt voor Russische, Franse en Engelse soldaten.
Na de Franse tijd kwam het kasteel van Woerden in handen van de Staat, die het kasteel ook als gevangenis gebruikte. Nog jarenlang is het kasteel zelfs een beruchte vrouwengevangenis geweest.

Militair magazijn

In 1873 kwam er in het kasteel van Woerden het zogenaamde Centraal Magazijn voor Kleding en Uitrusting. Aan veel militairen uit de laatste tientallen jaren van de vorige eeuw zal dat bekend zijn. Nieuwe militaire spullen moesten uit Woerden komen en gebruikte kleding werd daarheen afgevoerd.
In 1980 verliet het Ministerie van Defensie het kasteel van Woerden. Tien jaar later kwam er een particulier bedrijf in het kasteel.

Vierkante burcht

Het kasteel zou een mooi voorbeeld van een vierkante burcht met ronde hoektorens kunnen zijn. Het staat aan drie zijden in het water en is aan de noordkant via een brug bereikbaar. Het is alleen wat jammer dat de hoektorens alle tot op de benedenverdieping geslecht zijn en dat er op de twee zuidelijke torens wat vreemde bouwsels zijn ontstaan. De zuidelijke gracht heeft het veld moeten ruimen voor een parkeerplaats.

Ligging

De stad Woerden behoorde tot 1989 tot de provincie Zuid-Holland en daarna tot de provincie Utrecht. Het kasteel van Woerden is gemakkelijk te vinden. Het staat binnen de omgrachting van de oude Rijn in het uiterste zuidoosten van de stad, juist ten oosten van de R.K. Kerk. Het kasteel is inmiddels een evenementenlocatie geworden. Er kan worden getrouwd en er is een kasteelcafé in gevestigd. Daardoor is het kasteel tegenwoordig voor het publiek toegankelijk geworden.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken we veel aandacht aan kastelen. Lees Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen. Het Kasteel van Woerden komt ook voor in onze uitgave Kastelen in Nederland 7.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Literatuur

J.G.N. Renaud, Woerden, Woerden en nog eens Woerden, in: Castellologica, Verkenning, deel II, v.a. 1988, uitg. N.K.S. Doorn.

Drs. B.Olde Meierink e.a. (red.), Kastelen en ridderhofsteden in Utrecht, Utrecht, 1995.

Eigen documentatie.

Lees verder over kastelen: meer kasteelinformatie

Kastelen Nederland
Kasteel Woerden Dossier

Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Kastelen: Van motte tot buitenplaats


Met 'Kastelen in Nederland' laten wij u genieten van de rijkdom van onze vaderlandse geschiedenis en in het bijzonder van de prachtigste en interessantste kastelen en huizen in Nederland.
Dankzij de vele illustraties is de uitgave 'Kastelen in Nederland' ook een kijkspel. Hierdoor krijgt u niet alleen een goede indruk hoe het kasteel in het Nederlandse landschap staat, maar wordt u ook geattendeerd op de uiterlijke bouwkundige bijzonderheden.
Kastelen in Nederland

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.