Gevangenis of kerker in een kasteel

Kastelen in detail

In de middeleeuwen heette een gevangenis een kerker. Voor ons begrip was een kerker een ruw onderkomen, waarin het menselijk welzijn niet ter sprake kwam. In een kasteel was de kerker meestal gelegen in een van de onderste vertrekken, meestal de kelderverdieping van de hoofdtoren van het kasteel. Dat is bij voorbeeld het geval in het Limburgse kasteel Hoensbroek. De kerker bevindt zich hier in de laagste verdieping van de ronde middeleeuwse toren. De schuin naar boven gerichte schacht in de muur is de enige opening naar buiten. Het is koud en klam in de kerker, maar niemand bekommerde zich echt om de gezondheid van de gevangenen die hier werden opgesloten. Er is een dwangbuis aanwezig waarin opstandige gevangenen konden worden vastgezet. De zware deur van de kerker kon aan de buitenzijde worden afgesloten met een balk.

Rosendael en Muiderslot

In de kerker van kasteel Wijchen kon een gevangene in ieder geval nog naar buiten kijken, ook al was het kleine raam met zware tralies beveiligd.
Ook in kasteel Rosendael, onder de rook van Arnhem, is de kerker in de kelder van de grote toren ondergebracht. Ook hier is er geen directe verbinding met buiten. Een zware deur vormt de enige verbinding naar de buitenwereld.
Tijdens een rondleiding in het Muiderslot kan ook in dit kasteel de kerker worden bezichtigd. Er staan slechts een ruwe houten bank en een schandblok en er hangen enkele kettingen, waaraan gevangenen kunnen worden vastgelegd.

Schandblok

Een schandblok lijkt op een schandpaal, maar zonder het gat waar het hoofd door gestoken moet worden en zonder de paal. Een weerspannige gevangene kan hierin, zittend op de grond worden vastgezet, zodat hij niet meer kan rondlopen. Er zijn ook schandblokken, waarin, behalve de voeten, ook de armen kunnen worden vastgezet.

Schandpaal

Een schandpaal werd meestal buiten, op de voorburcht, neergezet. Daarin kon dan een gevangene publiek ten toon gesteld worden. Op het kasteelterrein van het Noord-Hollandse kasteel Medemblik, dat ook wel kasteel Radboud wordt genoemd, staat een schandpaal. En op de voorburcht van de Doornenburg in de Betuwe is ook een schandpaal aanwezig. De schandpalen zijn in trek bij het publiek, dat hier leuke foto's van familieleden kan maken.

Vette hertog

Als gevangene in een kasteel is de 'vette hertog' bekend. De geschiedenis speelt zich af in de veertiende eeuw in Gelderland in de strijd tussen de Hekerens en de Bronkhorsten. Hertog Reinald III van Gelre was een aanhanger van de Hekerens. Zijn broer hield het bij de Bronkhorsten. Tijdens een veldslag nam Eduard zijn broer gevangen en sloot hem op in de kerker van Rosendael, maar na enige tijd verhuisde men hem naar de Nijenbeek in Voorst. Hij had daar weinig bewegingsvrijheid, maar erg goed te eten en hij werd al maar dikker. Na 1371 wilde men Reinald weer op het leiderskussen en zo kon hij de Nijenbeek verlaten. Maar dat bleek nog niet zo eenvoudig, vertelt het verhaal, want Reinald was zo dik geworden, dat men de kozijnen van zijn kamer moest wegbreken, voor hij het kasteel kon verlaten. Kort na zijn hernieuwde optreden als hertog van Gelre overleed hij en kon de strijd om de macht in Gelre verder gaan.

Gevangenis

In het verleden zijn verscheidene kastelen voor korter of langere tijd gebruikt als gevangenis. Kasteel Woerden is er een voorbeeld van, maar het kasteel dat de meeste bekendheid als gevangenis kreeg, was kasteel Loevestein, dat vele jaren lang staatsgevangenis was. Wie kent niet het verhaal van Hugo de Groot, die in een boekenkist uit de kasteelgevangenis ontsnapte. Verscheidene originele Hugo-de-Groot-boekenkisten in Nederland getuigen hiervan.

Gevangenpoort

De Gevangenpoort in Den Haag was in de middeleeuwen de hoofdpoort van het kasteel van de graven van Holland, dat nu bekend staat als het Binnenhof. In de Gevangenpoort is nu een museum gevestigd, waarin alle aspecten van het gevangeniswezen vanaf de middeleeuwen bekeken kunnen worden. De website van de Gevangenpoort zegt: "Dat verhaal is spannend en bloedstollend. Om die reden is het museum minder geschikt voor kinderen onder de acht jaar..."
Maar dat laat u lezer, wellicht niet weerhouden om eens een bezoek aan dit museum te brengen; dan krijgt u enig idee wat gevangenen in de middeleeuwen - en daarna - te verduren hebben gehad.

Afbeeldingen

Gevangenis in kasteel Wijchen

Gevangenis in donjon van kasteel Rosendael

Kerker in Muiderslot

Schandpaal in kasteel Doornenburg

PS

Lees Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Lees verder over kastelen

Nederlandse Kastelen
Middeleeuwse kastelen

Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Kastelen: Van motte tot buitenplaats


Met 'Kastelen in Nederland' laten wij u genieten van de rijkdom van onze vaderlandse geschiedenis en in het bijzonder van de prachtigste en interessantste kastelen en huizen in Nederland.
Dankzij de vele illustraties is de uitgave 'Kastelen in Nederland' ook een kijkspel. Hierdoor krijgt u niet alleen een goede indruk hoe het kasteel in het Nederlandse landschap staat, maar wordt u ook geattendeerd op de uiterlijke bouwkundige bijzonderheden.
Kastelen in Nederland

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.