Kroonprins Willem van Oranje-Nassau 1840-1879

Wiwill, de oudste zoon van koning Willem III

Willem Nicolaas Alexander Frederik Karel Hendrik was de oudste zoon van koning Willem III en Sophie van Württemberg. Hij werd op 4 september 1840 geboren in Den Haag en werd door zijn familie Wiwill genoemd. Na de dood van zijn grootvader, koning Willem II, en de troonsbestijging van zijn vader, werd hij de troonopvolger van Nederland en Luxemburg, maar zover zou het niet komen, want hij zou zijn vader niet overleven.

Willem en Sophie

Koning Willem III trouwde in 1839 met een nicht uit Stuttgart. Zij was de dochter van koning Willem I van Württemberg en grootvorstin Catharina Paulowna van Rusland, een dochter van tsaar Paul I. Het huwelijk van Willem en Sophie was een gearrangeerd huwelijk. De eerste ontmoeting van Willem en Sophie vond plaats nadat de beide vaders het huwelijk al geregeld hadden. Prins Willem schijnt in het begin wel verliefd te zijn geweest op Sophie, maar zijn liefde werd niet beantwoord. Sophie zag niets in de latere koning Willem III van Nederland. Het huwelijk werd op 18 juni 1839 in Stuttgart gesloten. Het paar vestigde zich op Paleis Noordeinde.

Huwelijksproblemen

Koning Willem III zocht zijn vertier buitenshuis en diep beledigd door zijn ontrouw wilde Sophie al in 1842 van hem scheiden. Zij karakteriseerde haar echtgenoot als 'een geestelijk gestoord persoon' en Willem noemde de koningin 'dat infame schepsel'. Sophies vader slaagde er in om haar op andere gedachten te brengen. Een scheiding werd niet wenselijk geacht voor een kroonprinselijk paar. Willem en Sophie trokken bij openbare gelegenheden gezamenlijk op, maar achter de schermen werd jarenlang onderhandeld over de voorwaarden voor een echtscheiding. Willem en Sophie kregen ondanks deze perikelen drie zonen: Willem (1840), Maurits (1843) en Alexander (1851).

Prins Maurits

Prins Maurits, de middelste zoon, overleed in 1850 aan een hersenvliesontsteking. De medische behandeling van zijn ziekte leidde tot grote meningsverschillen tussen Willem en Sophie. Sophie liet haar zoon in mei door de Ter Winkel behandelen, maar deze door Willem als 'kwakzalver' gekwalificeerde arts trok een verkeerde conclusie: een 'bedorven maag en gevatte koude'. De koning liet de officiële hofarts Everard komen en deze zag onmiddellijk wat het probleem was. Maurits had een 'zenuwzinkingziekte' en een beginnende hersenvliesontsteking. De toestand van het prinsje verslechterde zienderogen. Everard werd bijgestaan door de Haagse artsen Van Bylandt en Vinkhuyzen, maar het drietal kon weinig doen. Prins Maurits overleed op 4 juni 1850.

Verlies

De kleine Wiwill had de doodstrijd van zijn broertje van dichtbij meegemaakt. Hoewel Willem het op aanraden van dokter Everard verboden had, haalde Sophie Wiwill steeds naar het bed van zijn broertje. In de jaren die volgden zou hij ook getuige zijn van de oplaaiende huwelijksproblemen van zijn ouders. Sophie gaf Willem de schuld van het overlijden van hun zoontje en weigerde zich neer te leggen bij dit verlies, terwijl Willem III in de onvermijdelijkheid hiervan berustte. De pijn werd enigszins verzacht door de geboorte van Alexander, maar dit geluk bracht het echtpaar niet nader tot elkaar. Uiteindelijk kwamen zijn een scheiding van tafel en bed overeen. De koning en de koningin zouden alleen nog gezamenlijk optreden als hun taak dit noodzakelijk maakte.

Opstandige puber

De koning wilde de troonopvolger Wiwill volledig aan de invloed van zijn moeder onttrekken. De ruzie liep hoog op en leidde er toe dat voorlopig geen overeenstemming voor een scheiding kon worden bereikt. In 1851 nam Willem III een voor Nederlandse begrippen ongewoon besluit: hij stuurde zijn oudste zoon naar Noorthey, de kostschool van onderwijsvernieuwer Petrus de Raadt in Veur voor kinderen uit de betere kringen. Wiwill moest vooral les krijgen in de Nederlandse taal. Kennis van Frans, Engels en Duits waren minder van belang. Koningin Sophie kon zich daar niet in vinden. Zij noemde het Nederlands 'de lelijkste taal die er bestaat'. Tucht, kennis en sport namen in de school van Petrus de Raadt een voorname plaats in. De scherm- en gymnastieklessen op Noorthey waren destijds een noviteit. Wiwill was een intelligente maar lastige leerling. Hij wisselde periode van goed gedrag af met langdurige aanvallen van opstandigheid. Bij zijn leraren stond hij bekend als dromer en zij waren verontrust door zijn vele conflicten met medeleerlingen en de invloed en indoctrinatie van zijn moeder. Al die jaren werd de kroonprins begeleid door zijn gouverneur, jonkheer Eduard de Casembroot.

Wildebras

In 1854 verruilde de prins Noorthey voor Leiden, waar hij voorbereidende cursussen volgde voordat hij daar rechten ging studeren aan de universiteit. Zijn achttiende verjaardag werd gemarkeerd met festiviteiten. De prins nam zitting in de Raad van State en hij werd tot schout-bij-nacht en generaal-majoor bevorderd. Nu zijn studie was afgerond had hij weinig meer omhanden. De prins vermaakte zich in het uitgaansleven. Willem III was hierover bezorgd; kroonprins Wiwill stond al snel bekend als een wildebras. Een huwelijk zou dit probleem moeten oplossen, maar ook hierin was de prins weinig meegaand. Wiwill wees alle huwbare prinsessen af, maar kwam steeds zelf met kandidaten die men niet geschikt vond.

Alice

Willem III probeerde de kroonprins te koppelen aan een grootvorstin uit het Huis Romanov. In 1860 werd een bezoek gebracht aan Rusland. "De boerin wil mij niet," concludeerde Wiwill. Zijn moeder vond dat hij beter met een dochter van Victoria kon trouwen. Prinses Alice bleek aanvankelijk niet afkerig van het idee om koningin van Nederland te worden, maar haar oudere zuster Victoria stuurde haar vanuit Berlijn een brief met roddels en geruchten over de Nederlandse kroonprins. Alice was gewaarschuwd en het bezoek van Wiwill aan Windsor Castle in januari 1860 werd geen succes. Zowel Victoria als Alice bleken weinig inschikkelijk. Alice trad op 1 juli 1862 in het huwelijk met de groothertog van Hessen, Lodewijk IV van Hessen-Darmstad. Een relatie van Wiwill met de Britse lady Diana de Vere Beauclerk werd door zijn moeder getorpedeerd en zijn vader keurde alle Nederlandse edelvrouwen waarop hij zijn oog liet vallen af. De kroonprins bleek geen compromissen te kunnen sluiten.

Politiek

De prins had een grote belangstelling voor de politiek. Hij bezocht regelmatig het parlement en woonde regelmatig de vergaderingen van de Raad van State bij. Tijdens de mobilisatie van 1870 werd hij tot opperbevelhebber benoemd, maar de prins werd door de militaire top niet erg serieus genomen. Uit ergernis verwaarloosde hij daarna zijn taken als bevelhebber en vermeed hij publieke optredens. Hierdoor verslechterde zijn relatie met koning Willem III. "Hij vertoont zich zo weinig doenlijk in zijn nabijheid en kan hij er niet buiten dan doet hij het zo kort mogelijk, schreef minister van Oorlog A.W.P. Weitzel in 'Merkwaardigheden uit mijn leven'. "Niet alleen de liefde, maar ook de achting voor zijn vader schijnt bij de prins geheel te zijn uitgestorven." De prins is een man met een helder hoofd en is goed ontwikkeld, oordeelde Weitzel. "Men kan met hem redeneren en hij is voor overtuiging vatbaar."

Anna Mathilda

In 1874 bleek de kroonprins verliefd te zijn op Anna Mathilda van Limburg Stirum. Willem III was zeer tegen dit huwelijk gekant. "Door het sluiten van een huwelijk van de prins van Oranje met een onderdaan, konden niet worden bevorderd de - altijd zeer gewenste - aangename en gemakkelijke relaties tussen ons Koninklijk Huis en andere, al dan niet daarmee verwante, vorstengeslachten," schreef A.W.P. Weitzel in zijn dagboek. "Bovendien dreigde het sluiten van huwelijken door Nederlandse prinsen en prinsessen, met buitenlandse, er in later tijd door te worden bemoeilijkt. Het Nederlandse vorstenhuis kon zodoende geheel geïsoleerd raken te midden van de grote Europese vorstenfamilie en zolang er nog machtige rijken bestaan waar de soevereinen persoonlijk een grote invloed hebben op de regeringszaken, behoort dit te worden vermeden."

Onverzettelijk

De Nederlandse regering zag een huwelijk met de adellijke Anna Mathilda van Limburg Stirum niet zitten. "Daden van nepotisme werden mogelijk en zeer zeker zouden verdenkingen en beschuldigingen van nepotisme niet zijn te vermijden," meende Weitzel. Het huwelijk van de prins met Anna Mathilda van Limburg Stirum werd ernstig ontraden, maar na een langdurig en rijp beraad kwam de ministerraad tot het besluit dat het verkieslijker was een troonopvolger te hebben uit het Huis van Oranje die getrouwd was met een Nederlands meisje, dan een Duitse vorstin. Het kabinet stuurde de minister van Koloniën, Isaäc Fransen van de Putte, naar de prins. De prins vertelde dat hij zijn oog had laten vallen op een Nederlandse jonkvrouw uit een aanzienlijk geslacht en hij verklaarde herhaaldelijk en pertinent dat hij nimmer een huwelijk zou aangaan wanneer de koning, de ministers of de wetgevende macht de door hem verlangde toestemming niet verleenden, schreef Weitzel. Het gesprek bleef zonder resultaat. De prins bleef onverzettelijk in zijn voornemen. Hierna spraken ook de ministers Gerrit de Vries en Louis Gericke van Herwijnen met de prins, maar ook zij konden hem niet op andere gedachten brengen. Weitzel: "De prins deed zelfs pogingen om de ministers over te halen om zijn wensen bij de koning te ondersteunen, maar deze zagen in een huwelijk van de troonopvolger met een onderdaan zoveel bezwaren, niet alleen voor het Koninklijk Huis, maar ook voor het land, dat zij op de meest stellige wijze te kennen gaven zich van alle initiatief te zullen onthouden."

Parijs

De kroonprins ging, slechts vergezeld door een kamerdienaar, naar Parijs. Weitzel: "Hoe meer en hoe krachtiger men bij hem aandrong om terug te keren naar Nederland, hoe meer zelfs de organen van de openbare mening zijn afwezigheid betreurden en laakten, hoe hardnekkiger hij bleef weigeren daaraan een einde te maken, tenzij men aan zijn verlangen voldeed." Willem III vroeg Alexander navraag te doen bij zijn broer. De kroonprins antwoordde dat hij naar Nederland zou terugkeren, zodra zijn vader toestemming zou geven voor een huwelijk met een door hem gewenste partner. Er volgden nog veel meer brieven, onder meer van het kabinet, maar de prins bleef in Parijs. Hij kwam alleen in mei 1877 naar Nederland, toen hij hoorde dat zijn moeder op sterven lag. Wiwill stond naast het sterfbed toen Sophie overleed.

Overlijden

Na de begrafenis stortte hij zich weer in het Parijse uitgaansleven. De kroonprins leefde zich flink uit. De Parijse boulevardpers schreef met enige regelmaat over zijn liederlijke handel en wandel. Hij woonde in een appartement aan de Rue Auber. Hij werd regelmatig in het gezelschap van ex-keizerin Eugénie van Frankrijk en de Britse kroonprins Edward gezien. De prins werd op 38-jarige leeftijd getroffen door een longontsteking. Edward bezocht hem enkele dagen voor zijn dood en schrok zo van de toestand van zijn Nederlandse prins, dat hij een gepland bezoek aan de paardenrennen afzegde. Willem van Oranje-Nassau overleed drie dagen later op 11 juni 1879. Hij werd op 26 juni 1879 bijgezet in de grafkelder van Oranje-Nassau in de Nieuwe Kerk in Delft.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken we veel aandacht aan royalty en koninklijke huizen. Lees Koninklijke Geschiedenis als u meer wilt weten over de geschiedenis van de belangrijkste koninklijke huizen.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Lees verder: meer Koninklijk Huis

Koninklijk Huis
Koninklijk Huis in Nederland
Koninklijke Geschiedenis

In deze bundel is een eerste selectie opgenomen van de artikelen die Ruud van Capelleveen over het Koninklijk Huis schreef. Voor deze uitgave werden de meeste artikelen herschreven, geactualiseerd en aangevuld. Door deze wijzigingen blijven de artikelen interessant; nu en later.
Koninklijke geschiedenis


In deze publicatie in de serie Kastelen in Nederland van Ben Hendriks staan vooral veel kastelen en paleizen die zijn bewoond of eigendom zijn geweest van de koninklijke familie die zijn bewoond of eigendom zijn geweest van de koninklijke familie, zoals Huis ten Bosch, Soestdijk, Drakensteyn, Noordeinde, Paleis Het Loo, het Oude Loo. Ook deze uitgave van Ben Hendriks staat weer garant voor veel leesplezier.
Kastelen in Nederland


Met deze uitgave over het Britse vorstenhuis komt u veel te weten: niet alleen over het wel en wee van alle Engelse koningen en koninginnen, maar ook over de tijd waarin zij leefden, de machtsstrijd waarin de koningen verwikkeld raakten en de oorlogen die zij voerden. In dit digitale boek staan alle Britse koningen en koninginnen vanaf Willem de Veroveraar.
Engelse koningen en koninginnen

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.