Paleis Noordeinde

Paleis in Den Haag

De geschiedenis van het paleis Noordeinde kan worden teruggeleid tot de persoon van Willem Goudt, die in de loop van een aantal jaren gronden had verworven met een boerderij op de plaats waar nu het paleis staat. Den Haag was toen nog maar een dorpje en het Noordeinde was de toenmalige weg naar Scheveningen. Willem Goudt was langzaam op de maatschappelijk ladder opgeklommen en wilde nu status. Met gebruikmaking van het muurwerk van de boerderij, liet hij een woning neerzetten, die de toets der kritiek van die tijd wel kon doorstaan. Het gebouw dat ontstond had een toren met een windvaan, die van verre te zien was, net als de adellijke huizen in Wassenaar.

Brandtwyck

Toen Willem Goudt stierf had hij maatschappelijk inderdaad een statusvolle positie bereikt. Hij was intussen heemraad van Delfland geworden. Hij stierf in 1544 en zijn weduwe hertrouwde een jonkheer. Maar dit echtpaar slaagde er in alles wat Willem moeizaam bijeen vergaard had, er in korte tijd door te jagen. Het slot van het liedje was dat Willems goederen moesten worden verkocht. Ten slotte werd het goed eigendom van broer en zus Adriana van Persijn. Zij lieten het pand nogmaals uitbreiden, zodat het werkelijke een belangrijk huis werd. Omdat Adriana het leeuwendeel van de kosten van dit huis had betaald en zij de weduwe was van Quintijn van Weijtsen, die heer van Brandwijk was, werd het huis al gauw "de huysinge van Brandtwyck" genoemd.

Louise de Coligny

Na het overlijden van Anna werd het pand verhuurd, maar de laatste huurder graaf van Hohenlohe-Neuenstein verliet in 1592 het huis Brandtwijck op verzoek van de Staten van Holland. Zij hadden dit huis namelijk nodig om Louise de Coligny (1555-1620), de weduwe van Willem van Oranje (1533-1584), onder te brengen. Haar echtgenoot was in Delft om het leven gekomen door een politieke moord. Balthasar Geraerdts bracht met enkele pistoolschoten de prins van Oranje om het leven. Op dat moment was de weduwe van Willem van Oranje nog pas een jaar met de prins van Oranje getrouwd. Uit dit huwelijk was prins Frederik Hendrik geboren.

Hof van de Prinses van Oranje

Enkele jaren na de moord op Willem van Oranje werd de jonge Maurits door de Staten tot Stadhouder benoemd. Hij koos het Binnenhof als residentie. Hij had de Staten verzocht om Louise de Coligny, die zich graag met haar zoontje in Den Haag wilde vestigen, aan een onderkomen te helpen. En zo betrok Louise de Coligny het Huis van Brandtwyck, dat gaandeweg de Hof van de Prinses van Oranje werd genoemd.

Oranjes

Enige jaren later werd het huis alsnog voor haar gekocht en overgedragen aan de Oranjes. Frederik Hendrik, de zoon, van Willem van Oranje en Louise de Coligny, kocht een stuk grond achter het paleis en liet hier een tuin aanleggen, die nog steeds bestaat. Frederik Hendrik liet nog meer paleizen in de omgeving van Den Haag bouwen, waaronder het Huis ter Nieuburch en het Huis Honselersdijk. Al gauw werd daarom het paleis Noordeinde de Oude Hof genoemd. Frederik Hendrik had niet veel belangstelling voor de Oude Hof, hoewel hij er nog wel eens gasten liet onderbrengen.

Frederik van de Palts

In 1620 overleed Louise de Coligny, die op het moment van haar dood in Fontainebleau verbleef als gaste van de Franse koningin-weduwe Maria de Medici. Het Oude Hof kwam dus leeg te staan, maar dat duurde niet zo lang, want in 1621 kwam Frederik van de Palts, die na een opstand zijn land Bohemen moest verlaten, met zijn gezin naar Den Haag. Het gezin werd ondergebracht in de Oude Hof. Hij was slechts één winter koning geweest en werd daarom de Winterkoning genoemd. De Winterkoning was een zoon van Louise Juliana van Nassau, die een dochter was van Willem van Oranje en Charlotte van Bourbon. Frederik van de Palts was dus een kleinzoon van Willem van Oranje en getrouwd met Elisabeth, de dochter van Jacobus I van Engeland. Na het overlijden van de Winterkoning in 1623 bleven zijn weduwe en enkele dochters daar nog geruime tijd wonen.

Jacob van Campen

Omstreeks 1640 werd De Oude Hof flink uitgebreid. De bekende bouwmeester Jacob van Campen had opdracht gekregen om de uitbreiding te realiseren. Amalia van Solms woonde hier tot haar dood in 1675. Toen werd ook dit huis, evenals de andere bezittingen van de Oranjes, de inzet voor een erfenisstrijd, die zijn weerga niet kende. De strijd ging tussen de Friese stadhouders en de koning van Pruisen, die beiden meenden de werkelijke erfgenamen van stadhouder Willem III te zijn. De strijd sleepte zich voort, maar eindelijk, in 1732 werd de kwestie in der minne geschikt. Met het paleis in Honselersdijk kwam De Oude Hof of het Huys in 't Noordeinde, zoals het paleis intussen werd genoemd, in handen van de Pruisen, maar enkele tientallen jaren later kwamen de bezittingen in de Nederlanden tegen betaling weer terug in Nederlandse handen, in handen van stadhouder Willem V, die op dat moment de rechtmatige eigenaar werd.

Willem V

Het paleis was inmiddels danig vervallen geraakt en moest nodig weer worden opgeknapt voor het huwelijk van Willem V met Wilhelmina, prinses van Pruisen. Zij woonden hier een aantal jaren, tot ze moesten vertrekken omdat het volk de Oranjes meer dan beu was. Hun zoon Willem, de latere koning Willem I werd hier in 1772 geboren.
Na het uitbreken van de Franse revolutie, toen de Fransen Nederland veroverden, namen zij bezit van het paleis Noordeinde. Het Uitvoerend Bewind nam er zijn intrek. Na de Franse tijd vervielen alle door de Fransen in beslag genomen goederen aan de Nederlandse Staat, dus ook paleis Noordeinde.

Negentiende eeuw

Pas in 1817 kon het, inmiddels weer geheel herstelde en herbouwde paleis ter beschikking worden gesteld aan koning Willem I. Hij gebruikte het paleis als een winterresidentie, maar hij verbleef veel in Brussel, want de zuidelijke Nederlanden behoorden toen nog tot het koninkrijk der Nederlanden. Ook Willem II was niet zo gek op paleis Noordeinde. Hij gaf er de voorkeur aan om in het paleis aan de Kneuterdijk te verblijven. En ook Willem III liet Noordeinde links liggen. Die gaf de voorkeur aan paleis Het Loo.

Emma en Wilhelmina

De eerste die paleis Noordeinde regelmatig ging bewonen was koningin Emma, na de dood van haar man, koning Willem III. Als koningin-regentes voor de nog niet volwassen prinses Wilhelmina, wilde ze dicht bij het regeringscentrum wonen, ook al om de prinses voor haar latere taak als koningin beter te kunnen voorbereiden.
Na haar huwelijk met prins Hendrik was het ook koningin Wilhelmina die het huis regelmatig bewoonde, hoewel ze er een grote afkeer van gehad schijnt hebben, want er wordt beweerd, dat ze na de grote brand van 1948, waarbij het paleis grote schade opliep, gezegd zou hebben, dat het voor haar helemaal had mogen afbranden. Na de Tweede Wereldoorlog heeft ze er niet meer gewoond. Wilhelmina betrok Paleis Het Loo. Noordeinde werd provisorisch hersteld. Een omvangrijke renovatie volgde in 1975. Koningin Beatrix ging Noordeinde na haar troonsbestijging als werkpaleis gebruiken.

Koninklijke Stallen

Aan de noordzijde van de paleistuin, aan de Hoge Wal, staan de gebouwen van de Koninklijke Stallen. Deze verlenen onderdak aan de Gouden Koets en andere koetsen en voertuigen van en voor de koninklijke familie, zoals de koninklijke touringcar en de hofauto's. Koning Willem I had destijds opdracht gegeven om dit stallencomplex aan te leggen. Hij heeft zich daar persoonlijk nogal intens mee bemoeid. Ook het Koninklijk Huisarchief bevindt zich in hetzelfde complex als het Noordeinde en de stallen. Dit huisarchief is bereikbaar vanuit het paleis.

Noordeinde 66

Aan de zuidzijde van het paleis grenst Noordeinde 66. Dit pand werd gekocht en gebruikt door Willem-Alexander. Hij kocht het pand in 1993 van zijn grootmoeder Juliana. Op de begane grond was zijn secretariaat gehuisvest. De kroonprins had zijn privévertrekken op de eerste verdieping. Noordeinde 66 werd in 2007 eigendom van het Rijksvastgoedbedrijf op basis van een analyse van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding. Willem-Alexander kreeg 3,5 miljoen euro voor het pand waarvoor hij zelf slechts 340.000 euro had betaald. De woning werd, nadat het enkele jaren leeggestaan had, door het vastgoedbedrijf van de overheid opgeknapt en geschikt gemaakt als pied-à-terre en secretariaat voor prinses Beatrix.

Werkpaleis

Paleis Noordeinde wordt nu door koning Willem-Alexander gebruikt als werkpaleis. Er gaan vaak stemmen op om het werkpaleis permanent voor het publiek open te stellen, maar dat is er tot nu niet van gekomen, waarschijnlijk omdat het Koninklijk Huis dat niet zo geschikt vindt. Er worden immers regelmatig ontvangsten gehouden. Op onregelmatige tijden zou het paleis dan gesloten moeten worden en dat leek niet in het belang van het publiek. Wel werd de paleistuin overdag opengesteld. Vanaf 2016 werd Noordeinde elke zomer korte tijd opengesteld voor het publiek. Een bezoek was alleen mogelijk, nadat men zich vooraf had aangemeld.

Geboorte Juliana op Paleis Noordeinde

Prins Hendrik hoefde niet naar de burgerlijke stand van de gemeente Den Haag om aangifte te doen van de geboorte van zijn dochter Juliana. De ambtenaar van de burgerlijke stand, wethouder Hubertus de Wilde, kwam naar het koninklijke paleis.
Geboorte Juliana op Paleis Noordeinde

Willem van Oranje bij Noordeinde

Het ruiterstandbeeld van Willem van Oranje bij paleis Noordeinde in Den Haag is een creatie van Émile de Nieuwerkerke. Hij vervaardigde het bronzen beeld in 1845. Het toont de prins van Oranje te paard als legeraanvoerder.
Willem van Oranje bij Noordeinde

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken we veel aandacht aan kastelen. Lees Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen. Paleis Noordeinde in Den Haag is opgenomen in Kastelen in Nederland.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Kastelen en paleizen

In deze publicatie in de serie Kastelen in Nederland van Ben Hendriks staan vooral veel kastelen en paleizen die zijn bewoond of eigendom zijn geweest van de koninklijke familie die zijn bewoond of eigendom zijn geweest van de koninklijke familie, zoals Huis ten Bosch, Soestdijk, Drakensteyn, Noordeinde, Paleis Het Loo, het Oude Loo. Ook deze uitgave van Ben Hendriks staat weer garant voor veel leesplezier.
Kastelen in Nederland

Literatuur

Paul den Boer, Het huys int noorteynde, het koninklijk paleis Noordeinde historisch gezien, Zutphen, 1986.

Cobi van Mourik, Vorstelijke huizen en paleizen, Breda, 1990.

Piet Lekkerkerk, Paleis Noordeinde, Zutphen, 1991 (serie Kleine Monumentenreeks).

Hans Hoogendoorn en Ernest Kurpershoek, Huizen van Nassau, een gids langs de kastelen en paleizen van een vorstengeslacht, Den Haag, 2001.

Eigen documentatie.

Lees verder over kastelen: meer kasteelinformatie

Kastelen Nederland
Paleis Noordeinde Dossier

Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Kastelen: Van motte tot buitenplaats


Met 'Kastelen in Nederland' laten wij u genieten van de rijkdom van onze vaderlandse geschiedenis en in het bijzonder van de prachtigste en interessantste kastelen en huizen in Nederland.
Dankzij de vele illustraties is de uitgave 'Kastelen in Nederland' ook een kijkspel. Hierdoor krijgt u niet alleen een goede indruk hoe het kasteel in het Nederlandse landschap staat, maar wordt u ook geattendeerd op de uiterlijke bouwkundige bijzonderheden.
Kastelen in Nederland

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.