Sint-Jansbeek in Arnhem

Beek in Arnhem

De Sint-Jansbeek of Sonsbeek is een beek die van de heuvels van Zijpendaal door het Sonsbeekpark en de Arnhemse binnenstad naar de rivier de Rijn stroomt. De nederzetting Arnhem ontstond in de zesde eeuw aan deze Sint-Jansbeek. De beek ontwikkelde zich in de middeleeuwen tot de belangrijkste levensader van de stad.

Orde van Sint Jan

De Sint-Jansbeek dankt haar naam aan Johannes de Doper, de beschermheilige van de Commanderij van de Orde van Sint Jan. Otto I van Gelre en Zutphen was lid van deze orde. Hij ging in 1189 mee met een kruistocht. Hij overleefde de tocht ternauwernood. Als dank voor zijn behouden thuiskomst schonk hij Arnhems grondbezit aan de Orde van Sint Jan. Een belangrijk deel van de beek met watermolens en enkele landerijen behoorden tot deze schenking. Hierdoor kreeg de beek de naam Sint-Jansbeek.

Watermolens

De Sint-Jansbeek ontspringt uit een spreng aan de voet van de Bicksberg, vlak achter het huidige kasteel Zijpendaal. Vanaf deze spreng stroomt de Sint-Jansbeek met een verval van vijfendertig meter naar de Rijn. Langs de beek stonden verschillende watermolens, waar papier werd geschept en graan werd gemalen. Er staan er nog twee. De Witte Watermolen bij Sonsbeekpark en de Agnieten- of Begijnenmolen. De Agnietenmolen werd gerenoveerd en vormt nu het entreegebouw van het Nederlandse Watermuseum. De bedrijvigheid langs deze beek zorgde ervoor dat Arnhem ontstond. De Rijn ging pas later een rol spelen.

Rijn

In 1536 werd de bedding van de Rijn in opdracht van Karel van Gelre dichter bij de stad gelegd. Dankzij deze ingreep kwam de economische ontwikkeling van Arnhem in een stroomversnelling. Net buiten de stad lag een blekerij. Tijdens de loop door de stad raakte het water van de Sint-Jansbeek erg vervuild, want leerlooierijen gebruikten het water om huiden te spoelen en bierbrouwerijen loosden hun afvalproducten in de beek. Bovendien kwam er menselijk en dierlijk vuil in de Sint-Jansbeek. De beek eindigde als een riool.

Overkluisd

De Sint-Jansbeek liep tot ongeveer 1836 geheel open door de stad, maar het water was vies. De beek werd overkluisd toen de verdedigingswerken werden gesloopt en de singels werden gedempt. De loop van de Sint-Jansbeek veranderde ook bij Sonsbeek, waar baron Theodorus de Smeth het water van de beek gebruikte voor de vijvers bij zijn huis Sonsbeek. Hij verkocht het landgoed en het huis Sonsbeek in 1821 aan baron Hendrik Jacob Carel Johan van Heeckeren van Enghuizen. Ook Van Heeckeren verfraaide zijn landgoed. Hij deed dit in Engelse landschapsstijl. In de beek kwamen watervallen en op het landgoed verrezen uitkijktorens en andere bouwsels. Het landgoed kwam in 1899 in het bezit van de gemeente Arnhem. Daarmee werd voorkomen dat het gebied in handen kwam van projectontwikkelaars en kon het landgoed een openbaar stadspark worden.

Bovengronds

In deze eeuw kreeg men spijt. De gemeente besloot de beek, die de geschiedenis van Arnhem had bepaald, op sommige punten in het centrum weer bovengronds te brengen. De Sint-Jansbeek stroomt nu vanaf de Beekstraat, door de Broerenstraat langs de Sint-Eusebiuskerk en het Audrey Hepburnplein naar de Nieuwstraat en de verderop gelegen Rijnkade om daar in de Rijn uit te monden.

Waardering

Het project om de Sint-Jansbeek bovengronds te brengen werd door velen in Arnhem gewaardeerd en werd onderscheiden met de Gelderse Prijs voor Ruimtelijke Kwaliteit 2018. Deze prijs wordt eens in de twee jaar uitgereikt aan een project dat Gelderland mooier maakt. "De manier waarop de Sint-Jansbeek het verleden verbindt aan de toekomst is uniek," zei juryvoorzitter Jan Terlouw. "De Sint-Jansbeek is uitgewerkt met betrokkenheid van het waterschap, omwonenden en ondernemers."

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken wij regelmatig aandacht aan de geschiedenis van Arnhem. Lees meer over de geschiedenis van Arnhem. Ons interessante e-book over de geschiedenis van Arnhem is een aanrader. Deze stad heeft veel te bieden. Arnhem speelde al in de vijftiende eeuw een belangrijke rol.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Gerelateerd: geschiedenis Arnhem

Gelderland
Geschiedenis Arnhem
Arnhem A/Z

Arnhem is de stad die tijdens de Tweede Wereldoorlog de speerpunt vormde tijdens Operatie Market Garden. Hierbij bleek de verovering van de Rijnbrug in het centrum van Arnhem 'een brug te ver'. De Slag om Arnhem en de gevolgen hiervan ontbreken natuurlijk niet in deze uitgave. Arnhem heeft echter veel meer te bieden, dan enkel oorlogsherinneringen. De stad speelde al een belangrijke rol in de vijftiende eeuw.
Arnhem: Geschiedenis en wetenswaardigheden


Deze uitgave over Gelderland van Ruud van Capelleveen is zeker niet saai te noemen. Gelderland heeft een rijke geschiedenis en ook landschappelijk veel te bieden. De auteur informeert u op onderhoudende wijze over de geschiedenis en wetenswaardigheden van de honderdvijftig meest interessantste plaatsen in Gelderland.
Bezienswaardigheden in Gelderland

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.