Jaren dertig: Plan van Arbeid

Gelatenheid

Uitbarstingen van geweld in Amsterdam, Rotterdam en andere plaatsen vormden een uitzondering tijdens de crisis in de jaren dertig. Er heerste een ongekende politieke rust. In het algemeen liet de bevolking de gevolgen van de crisis gelaten over zich heenkomen. Van radicalisering was geen sprake. Ook de veiligheidsdienst van de regering constateerde een overheersende moedeloze gelatenheid. De bevolking schikte zich in het lot dat vooral de lagere klassen beheerste.

Crisisjaren

De meeste Nederlanders behielden in de crisisjaren hun werk en hadden weinig problemen. Werklozen kwamen in een bijna uitzichtloze situatie terecht. Zij kregen nauwelijks genoeg uitkering om hun gezin te voeden, te kleden en onderdak te bieden. De klassenverschillen groeiden tijdens de crisisjaren.
Sommige politieke partijen konden korte tijd profiteren van de tegenvallende economische omstandigheden. De Nederlandse kiezer bracht geen grote verschuiving in de politiek. De communisten (CPN) en de nationaalsocialisten (NSB) profiteerden nauwelijks. De populariteit van de NSB maakte een kleine sprong voorwaarts, maar kon geen vuist maken. De NSB kwam bij de verkiezingen in 1935 niet verder dan acht procent van de stemmen.

Plan van Arbeid

In het najaar van 1935 stelden de Nederlandse socialisten, in navolging van de Belgische Werklieden Partij, een Plan van Arbeid op voor de aanpak van de economische crisis: de economie moest op gang gebracht worden door grote publieke werken. Het Nederlandse plan werd opgesteld door de economen Hein Vos (1903-1972) en de latere Nobelprijswinnaar Jan Tinbergen (1903-1994). Vos en Tinbergen waren volgelingen van de Britse econoom John Maynard Keynes (1883-1946). Zij stelden werkverschaffing tegen een fatsoenlijk loon voor. De andere partijen reageerden nauwelijks op dit plan.

Werkverschaffing

De regering van Hendrik Colijn kwam wel met enkele werkgelegenheidsprojecten. Hiermee konden de werklozen nuttig beziggehouden worden. De overheid ontwikkelde plannen voor grote openbare werken, zoals de aanleg van parken.
De overheid had een voorkeur voor grondarbeid. Men keek niet naar het opleidingsniveau van de werkloze. Iedereen kan een schop vasthouden, vond men. Mensen met een universitaire opleiding groeven naast fabrieksarbeiders aan de roeibaan in het Amsterdamse Bos.
In bijna alle grote Nederlandse steden deed men aan werkverschaffing. In Nijmegen liep het werkloosheidspercentage in de jaren dertig op tot bijna dertig procent. Het gemeentebestuur maakte een plan om zestig hectare bos en heide op de schop te nemen: het Goffert Park. Het stadspark werd voorzien van sportvelden, een theehuis, een dierenpark en een stadion.
De werkverschaffing van Hendrik Colijn week in vele opzichten af van de door Vos en Tinbergen voorgestelde plannen. Er kwam geen centrale industriebank en er kwamen geen productschappen met een eigen bestuur. Bovendien werden de arbeiders door Colijn nauwelijks beloond voor hun inspanning.

Einde crisis

De crisis in ons land duurde onnodig lang. Pas op 26 september1936, toen ook Frankrijk en Zwitserland hun munt lieten 'zweven', gaf Hendrik Colijn zijn politiek van de gouden standaard op. "Niet zenuwachtig worden en nog minder zenuwachtig handelen," waarschuwde de premier bij de bekendmaking van dit goede nieuws. De gulden daalde direct met twintig procent. Het in belangrijke mate wegvloeien van goud en kapitaal, wat zo lang gevreesd werd door Colijn, bleef achterwege. Het aantal faillissementen daalde spectaculair en de werkloosheid werd tot staan gebracht. Nederland kon weer concurreren met het buitenland.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief staan veel tips en wetenswaardigheden over geschiedenis en cultuur waar u echt iets aan heeft. Lees Door de Nederlandse Geschiedenis en Leven in de delta als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederland.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Lees verder: meer geschiedenis

Hoofdpagina Geschiedenis
Beurskrach en jaren dertig
Jaren dertig: Economische crisis

Leven in de delta is een aantrekkelijke geschiedenisbundel en een reis door de tijd en door Nederland. U ziet Nederland door de ogen van een liefhebber van geschiedenis: beleef het verleden van ons land aan de hand van opzienbarende feiten en mooie verhalen.
Leven in de delta


Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Nederlandse kastelen

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.