Marshallplan

Economische hulp na Tweede Wereldoorlog

Na de Tweede Wereldoorlog waren veel fabrieken in Europa beschadigd. De economische schade was enorm. De Amerikanen schoten te hulp. Op initiatief van George Marshall, de minister van Buitenlandse Zaken, kwamen de Verenigde Staten met een omvangrijk hulpplan. In Nederland noemen we dit plan naar de initiatiefnemer: Marshallplan. In de Verenigde Staten van Amerika is de officiële naam van het Marshallplan 'European Recovery Program', dat wordt afgekort als ERP. President Truman kreeg toestemming van het Amerikaanse Congres om in een periode van ruim vier jaar 17 miljard dollar ter beschikking te stellen.

Verdrag van Versailles

Na de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) eisten de overwinnaars tijdens de besprekingen in Versailles grote schadevergoedingen van Duitsland. De betalingen die van Duitsland verwacht werden waren veel te hoog en eigenlijk niet op te brengen. Nadat hij kennis had genomen van de bepalingen van het Verdrag van Versailles, merkte de Franse maarschalk Foch op: "Dat is geen vrede, dat is een wapenstilstand voor twintig jaar!" Foch kreeg gelijk. Mede dankzij de absurde eisen in het Verdrag van Versailles kon Adolf Hitler in 1933 in Duitsland aan de macht komen en ontstond de Tweede Wereldoorlog.

Duitsland

Na de Tweede Wereldoorlog pakten de geallieerden het anders aan. Alleen de leiders werden bestraft. Zij moesten zich verantwoorden voor een tribunaal in Neurenberg. Joachim von Ribbentrop, Wilhelm Keitel, Julius Streicher, Alfred Rosenberg en andere leiders werden veroordeeld en geëxecuteerd. Aan Duitsland werden geen herstelbetalingen opgelegd. Wel werden enkele grenscorrecties uitgevoerd. Zo kreeg Nederland er enkele stukjes Duitsland bij, maar deze grenscorrecties werden in de jaren zestig bijna allemaal weer teruggedraaid. Duitsland kon ook gebruik maken van het Marshallplan. Dit kwam mede, omdat de Amerikanen bang waren voor een verdere opmars van het communisme.

Communistisch gevaar

Stakingen en tekorten aan voedsel en brandstof leken het naoorlogse Europa volgens de Amerikanen rijp te maken voor het communisme. Vooral in Frankrijk en Italië was de communistische partij verontrustend sterk. Eerder had Winston Churchill zich al uitgelaten over het communistische gevaar. Tijdens een lezing in het Amerikaanse Fulton luidde Winston Churchill de noodklok over de situatie in Europa: "Van Stettin aan de Oostzee tot Triëst aan de Adriatische Zee is dwars over het continent een ijzeren gordijn neergelaten. Achter die lijn liggen alle hoofdsteden van de oude staten van Midden- en Oost-Europa - Warschau, Berlijn, Praag, Wenen, Boedapest, Belgrado, Boekarest en Sofia [...]. De communistische partijen, die in al deze oostelijke staten van Europa uiterst klein waren, hebben een rol en een macht verworven die niet in verhouding staan tot hun ledental en proberen overal een totalitaire greep op de samenleving te krijgen." Winston Churchill riep op tot een permanent bondgenootschap tussen de Verenigde Staten van Amerika, Groot-Brittannië en een eigen leger voor de Verenigde Naties. De Verenigde Naties kreeg geen leger. Wel richtten de westerse bondgenoten in 1949 in Washington de NAVO op, om het communistische gevaar te keren.

Marshallplan

Het Marshallplan was niet bedoeld als kortstondige hulp, maar beoogde herstel op langere termijn. Naast de dreiging van het communisme speelden economische motieven een rol. De Amerikaanse industrie zou gebaat zijn met een welvarend Europa, dat Amerikaanse producten kon kopen. "Europa heeft in feite de eerstvolgende jaren zoveel meer voedsel en andere dingen nodig dan het kan betalen, dat het meer hulp moet hebben, anders kan er geen sprake zijn van economische of politieke stabiliteit of van een verzekerde vrede. Die hulp moet komen van Amerika," zei George Marshall in een toespraak op de universiteit van Harvard op 5 juni 1947.

West-Europa

In 1947 werd het Amerikaanse hulpplan besproken op een conferentie in Parijs. Vertegenwoordigers van zestien Europese landen waren aanwezig. De Oost-Europese landen waren wel uitgenodigd, maar mochten van Stalin niet komen. De Britse minister van Buitenlandse Zaken, Ernest Bevin (1881-1951), reageerde onmiddellijk op het Amerikaanse voorstel. "Ik grijp het met beide handen aan," verklaarde Ernest Bevin in het Britse parlement. De middelen van het Marshallplan bestonden tussen 1948 en 1952 uit geld, levensmiddelen, grondstoffen en andere goederen. In totaal kreeg Europa voor een totaalwaarde van 12,4 miljard dollar Marshallhulp van de Verenigde Staten van Amerika. In 1950 waren Nederland en de andere landen in West-Europa al een eind op weg naar economisch herstel.

Nederland

Ook Nederland profiteerde van het Marshallplan. In 1947, dus voor de uitvoering van het Marshallplan, bereikte de productie in Nederland het vooroorlogse niveau. De Nederlandse regering begreep dat slechte cijfers zouden helpen bij het verkrijgen van meer Amerikaanse hulp. Historicus Hein Klemann raadpleegde veel bronnen en concludeerde dat de regering begreep dat er niet te rooskleurig moest worden gerapporteerd over de stand van de economie en de daadwerkelijke oorlogsschade. "Het was daarom niet opportuun de schade te bagatelliseren. De statistiek werd voor propagandadoeleinden gebruikt. Minister Van den Brink van Economische Zaken liet het CBS in 1948 zelfs weten dat het 'in het belang van de onderhandelingen van de Marshallhulp voorlopig ongewenst was dat bepaalde cijfers over de eerste naoorlogse jaren werden gepubliceerd."

Impuls

Het Marshallplan betekende een belangrijke impuls voor de opbouw van de industrie, de wederopbouw en de energievoorziening.
De Verenigde Staten stelden eisen: Nederland moest haar monetair beleid in dienst stellen van het herstel en de uitbreiding van de internationale handel en de prijsstabiliteit. Ook dreigden de Verenigde Staten de Marshallhulp stop te zetten als politieke eisen niet werden ingewilligd. Zo moest Nederland vertrekken uit Nederlands-Indië en moest Nederland troepen sturen naar Korea, waar Amerika verwikkeld was in de Koreaanse Oorlog.

Positief

In het algemeen werd het Marshallplan in Nederland als positief ervaren. In veel steden werden straten, lanen en pleinen vernoemd naar de initiatiefnemer van het Marshallplan, George Marshall.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief staan veel tips en wetenswaardigheden over geschiedenis en cultuur waar u echt iets aan heeft. Lees Door de Nederlandse Geschiedenis en Leven in de delta als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederland. Marshallplan komt ook voor in de interessante geschiedenisbundel Koning Eenoog.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Lees verder: meer geschiedenis

Hoofdpagina Geschiedenis
Winston Churchill
George Marshall

Leven in de delta is een aantrekkelijke geschiedenisbundel en een reis door de tijd en door Nederland. U ziet Nederland door de ogen van een liefhebber van geschiedenis: beleef het verleden van ons land aan de hand van opzienbarende feiten en mooie verhalen.
Leven in de delta


Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Nederlandse kastelen

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.