Turfschip van Breda

Tachtigjarige Oorlog

In 1590 werd Breda met een list op de Spanjaarden veroverd. Met een turfschip werden zeventig soldaten naar binnen gesmokkeld, die de stadspoorten openden voor de troepen van stadhouder Maurits. Het is een verhaal over vaderlandse heldhaftigheid, die in de Nederlandse geschiedenisboekjes breed werd uitgemeten. Het verhaal van het Turfschip van Breda was niet alleen een verhaal over onverschrokkenheid. Het toonde ook de opofferingsgezindheid van vaandrig Matthijs Helt, die vreesde dat de geheime operatie door zijn kriebelhoest zou worden verraden en zijn makkers vroeg om hem dood te steken.

Adriaan van Bergen

Breda werd na de onafhankelijkheidsverklaring in 1581 door de Spanjaarden bezet. In de zomer van 1589 kwam Adriaan van Bergen, een turfschipper uit Leur, naar het legerkamp van Maurits. Hij vertelde de prins dat hij al jaren turf leverde aan het Spaanse garnizoen bij het kasteel van Breda. Hij was daar al zo vaak geweest dat zijn schip nog nauwelijks werd gecontroleerd door de Spaanse soldaten. De schipper stelde voor om onder de turf soldaten de stad in te smokkelen. Zo zou de stad gemakkelijk veroverd kunnen worden. Maurits voelde wel wat voor dit plan, dat grote gelijkenis vertoonde met het verhaal uit de Griekse mythologie over het Paard van Troye.

Aanvalsplan

Maurits besprak het voorstel met raadpensionaris Johan van Oldenbarnevelt en zijn militaire raadgevers. Er moest een betrouwbare commandant en een groep elitesoldaten worden gezocht. De prins van Oranje wilde de eer binnen de familie houden en stelde voor om het commando aan zijn neef, Filips van Nassau, te gunnen. Van Oldenbarnevelt had een andere kandidaat, Charles de Héraugière, en zette zijn zin door. De jeugdige overmoed en de capaciteiten van zijn neef hebben Maurits mogelijk toch aan het twijfelen gebracht, schreef historicus Arie van Deursen. Toen het aanvalsplan klaar was begon het lange wachten op de volgende Spaanse turfbestelling.

Barre tocht

In februari 1590 plaatsten de Spanjaarden een nieuwe bestelling bij schipper Adriaan van Bergen. Op 25 februari verzamelde Charles de Héraugière zijn mannen bij het Zwartenbergse veer. "De halve nacht wachtten ze tevergeefs," schreef Van Deursen. "Toen ze van nood maar weer teruggingen, kwamen ze onderweg de schipper tegen. Hij had zich verslapen." De schipper was angstig geworden. Hij durfde opeens niet meer. Twee neven namen zijn plaats in en het schip begon zijn tocht naar Breda. Het werd geen gemakkelijke tocht voor de 68 soldaten. Door een harde tegenwind en een lage waterstand schoot het niet erg op. Het turfschip schampte regelmatig de bodem en raakte uiteindelijk lek. De soldaten zaten nu tot hun knieën in het ijskoude water. De mannen vatten kou en begonnen te hoesten.

Carnaval

Na enkele dagen kwam Breda in zicht. Nu mochten de soldaten alleen nog hoesten als de waterpomp piepte, want anders zou de geheime lading van het turfschip verraden worden. Het water kwam steeds hoger in het ruim te staan. De mannen dreigden te verdrinken. Vooral vaandrig Matthijs Helt had het nu moeilijk. Hij kon zijn kriebelhoest bijna niet onderdrukken en was bang dat hij zijn maten zou verraden. Hij bezwoer een makker hem te doorsteken, eer het proesten en blazen de vijand op hen opmerkzaam zou maken, schreef Arie van Deursen. De schippers pompten ijverig om het hoestgeluid te overstemmen.
Het schip lag nu aangemeerd bij het kasteel van Breda en de Spanjaarden begonnen de turf af te laden. Omdat het Vastenavond was, vroeg de schipper of ze niet beter carnaval konden gaan vieren. Hij zei dat het schip ook de volgende morgen gelost kon worden. De Spanjaarden gaven daar graag gehoor aan.

Verrassing

De mannen kwamen uit hun schuilplaats, toen de Spanjaarden feest vierden. De verrassing was compleet: veel soldaten vluchtten de stad uit. De aanvallers openden de poort. Nog voor zonsondergang trokken de troepen van prins Maurits de stad binnen. Korte tijd later gaven de resterende dappere Spanjaarden zich over.
De Spaanse legerleider Parma was niet te spreken over het onwaardige optreden van zijn soldaten. Drie officieren van het garnizoen uit Breda werden in Brussel onthoofd. Een poging om de stad snel te heroveren faalde. Johan van Oldenbarnevelt had gezorgd voor een snelle bevoorrading vanuit Rotterdam, zodat er voldoende voorraden en manschappen in Breda waren om een Spaanse tegenaanval te weerstaan.

Drievoudig Verbond

Na de overwinning in Breda behaalde stadhouder Maurits in 1591 een aantal belangrijke overwinningen: Zutphen, Deventer, Delfzijl, Hulst en Nijmegen. In de volgenden jaren volgden Steenwijk, Coevorden, Geertruidenberg, Groningen, Oldenzaal en Grave. In oktober 1596 sloten de opstandige Nederlandse gewesten het Drievoudig Verbond met Engeland en Frankrijk tegen Spanje. Dit door landsadvocaat Oldenbarnevelt voorbereide verbond was van grote betekenis voor de Republiek, omdat hiermee voor het eerst de soevereiniteit door twee grote mogendheden werd erkend.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief staan veel tips en wetenswaardigheden over geschiedenis en cultuur waar u echt iets aan heeft. Lees Door de Nederlandse Geschiedenis en Leven in de delta als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederland.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Door de Nederlandse geschiedenis

'Door de Nederlandse geschiedenis' is een bundeling van de beste artikelen van Ruud van Capelleveen over de geschiedenis van Nederland. Deze auteur toont aan dat geschiedenis buitengewoon verfrissend en boeiend kan zijn.
Door de Nederlandse geschiedenis

Lees verder: meer geschiedenis

Hoofdpagina Geschiedenis
Tachtigjarige Oorlog

Leven in de delta is een aantrekkelijke geschiedenisbundel en een reis door de tijd en door Nederland. U ziet Nederland door de ogen van een liefhebber van geschiedenis: beleef het verleden van ons land aan de hand van opzienbarende feiten en mooie verhalen.
Leven in de delta


Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Nederlandse kastelen

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.