Maria van Gelre en kastelen

Boek en tentoonstelling in het Valkhofmuseum

Ter gelegenheid van de tentoonstelling over Maria van Gelre in het Valkhofmuseum in Nijmegen, die werd geopend in oktober 2018, verscheen een boek over kastelen van de hand van Johan Oosterman.

Johan Oosterman

Johan Oosterman, hoogleraar Oudere Nederlandse letterkunde aan de Radboud Universiteit, is de initiator van een onderzoek en de restauratie van het gebedenboek van Maria van Gelre. Dit gebedenboek wordt bewaard in de 'Staatsbibliothek' Berlijn. De heer Oosterman is gastconservator van de tentoonstelling 'Ik Maria van Gelre.
Johan Oosterman schreef het boek 'Maria van Gelre 1380-1429. Sporen in het landschap', dat ter gelegenheid van de tentoonstelling verscheen. Oosterman schreef het boek met medewerking van de historicus Jan Kuys en de fotograaf Dick van Aalst. Het boek verscheen bij VanTilt in Nijmegen (ISBN 978 94 6004 377 2).

Maria van Gelre

Maria van Gelre werd geboren als Maria d'Harcourt op 24 februari 1380 in La Saussaye, ten zuiden van Rouen. Haar moeder Catherine de Bourbon was een tante van de toenmalige koning van Frankrijk, Karel (Charles) VI. Haar moeder zorgde er voor dat Maria een opvoeding kreeg aan het hof van Lodewijk (Louis) van Orleans, die gehuwd was met de Italiaanse Valentina Visconti. Lodewijk was een broer van de Franse koning.
Op 12 mei 1405 trouwde Maria met de Gelderse hertog Reinald IV. Maria moest volgens het huwelijkscontract zorgen voor nageslacht om de opvolging van Reinald veilig te stellen. Maar het huwelijk bleef kinderloos.

Gebedenboek

Omstreeks 1415 liet Maria een gebedenboek maken, dat vele andere uit die tijd in de schaduw stelde. Het rijk geïllustreerde gebedenboek van Maria was maar liefst 1200 pagina's in omvang en omvatte 180 heiligen. Bovendien was het in de landstaal van Gelre - een soort oud-Nederlands geschreven. De tekst van het colofon luidt:
'Dit boich hait laissen scriven Maria, Herzoginne van Gelre ind grevynne van Zutphen vrauwe des edelen houzougen Reynalts. Ind wart geeynt (=voltooid) oevermits broider Heinrich die Lewe, regulier zoe Marienborn bi Arnhem, int jair Ons Heren dusent vierhondert ind vuofftzien op sent Mathias avont.'

Gebroeders Limburg

Een aardige 'bijkomstigheid is dat een oom van koning Karel VI, de Duc de Berry was. Deze hertog was een kunstliefhebber en verzamelaar van handschriften. Deze hertog heeft destijds opdracht gegeven tot het maken van het getijdenboek Les tres riches heures', dat wereldvermaard is geworden. Aan dit gebedenboek hebben de Gebroeders Limburg, die afkomstig waren uit Nijmegen, een belangrijke bijdrage geleverd. Ongetwijfeld heeft Maria destijds kennis kunnen nemen van getijdenboeken.

Kastelen

In de middeleeuwen was het zo dat de vorsten veelal geen definitieve vestigingsplaats hadden. Om het vorstendom bijeen te houden was het gewoon noodzakelijk dat ze zich in alle uithoeken van hun rijk lieten zien. Zo trokken ook Reinald en Maria, soms gezamenlijk, vaak ook alleen met hun gevolg, van kasteel naar kasteel.
Een aantal belangrijke kastelen en pleisterplaatsen van het hertogelijke paar worden door de heer Oosterman in het boekje Sporen in het landschap' beschreven. Zo komen achtereenvolgens voor het voetlicht:

het Huis te Middelaar in Noord-Limburg,

kasteel Rosendael,

de verdwenen palts in Zutphen,

het Tolhuis in Lobith,

de bron van Maria bij het verdwenen klooster Marienborn in Oosterbeek,

het Valkhof te Nijmegen,

de pleisterplaats en de klaarbank bij Beekbergen op de Veluwe,

het verdwenen kasteel van Geldern,

het verdwenen kasteel Hattem,

het verdwenen kasteel van Grave,

de verdwenen burcht van Kaster in het Land van Gulik en

de burcht van Nideggen, eveneens in het land van Gulik.

Begraafplaats

In het laatste hoofdstuk vertelt Johan Oosterman dat niet bekend is, waar Maria na haar dood in 1428 of 1429 werd begraven. Sommigen houden het op de burcht Nideggen, maar een goede kandidaat is ook de abdij van Altenberg, een plaatsje dat niet ver ten oosten van Keulen ligt.

Prachtige aanvulling

De verhalen van Johan Oosterman zijn een prachtige aanvulling op de geschiedenis van de verschillende kastelen, die hier in de tekst zijn genoemd, want over Maria van Gelder was tot nu toe niet veel bekend.
Zo wordt in het standaardwerk over Rosendaal 'Rosendael. Groen hemeltje op aerdt' van de hand van J.C. Bierens de Haan (Zutphen, 1994) Maria slechts één keer vermeld als Marie d'Hancourt op pagina 13: Reinald trouwde in 1405 met Marie d'Harcourt; op 16 augustus van dat jaar hielden zij hun intocht op Rosendael.
Het boek over Maria is rijkelijk geïllustreerd met afbeeldingen en foto's en is een rijke aanvulling voor de boekenkast van de kastelenliefhebber en voor hen die geïnteresseerd zijn in de geschiedenis van Gelderland.

Eerdere berichten over

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken we veel aandacht aan kastelen. Lees Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Dossier Kastelen

Dossier Kastelen

Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Kastelen: Van motte tot buitenplaats


Met 'Kastelen in Nederland' laten wij u genieten van de rijkdom van onze vaderlandse geschiedenis en in het bijzonder van de prachtigste en interessantste kastelen en huizen in Nederland.
Dankzij de vele illustraties is de uitgave 'Kastelen in Nederland' ook een kijkspel. Hierdoor krijgt u niet alleen een goede indruk hoe het kasteel in het Nederlandse landschap staat, maar wordt u ook geattendeerd op de uiterlijke bouwkundige bijzonderheden.
Kastelen in Nederland

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.