Duivengaten en duiventillen bij kastelen

Kastelen in detail

Tijdens de middeleeuwen ontstond een bestuursvorm, waarbij een gebied voor een deel werd verdeeld in heerlijkheden. Veelal was een kasteel daarvan het middelpunt en was het de Heer van de heerlijkheid, die er de dienst uitmaakte namens de landsheer.

Heerlijkheid

De landsheer had zijn leenheer, de heer van de heerlijkheid, het recht gegeven om namens hem de rechtspraak uit te oefenen en straffen op te leggen, waarbij boetes een belangrijk deel van het inkomen van de heer konden uitmaken. Afhankelijk van zijn functie in het feodale systeem kreeg de heer de beschikking over de hoge jurisdictie, waarbij hij namens zijn landsheer zelfs de doodstraf in bepaalde zaken kon uitspreken; had de heer een lagere jurisdictie dan kon hij alleen over kleinere zaken rechtspreken en moest hij zware gevallen door zijn landsheer laten berechten.

Rechten

Afhankelijk ook van zijn positie kreeg hij de beschikking over verscheidene rechten. Dit kon bij voorbeeld het benoemingsrecht zijn van drosten, schoolmeesters, schippers e.d. Ook vele andere soorten rechten werden hem toegestaan, waaronder het recht om belastingen te heffen, pachtgelden en tienden te innen, het windrecht uit te oefenen (hij kon bepalen waar zijn pachters hun graan moesten laten malen), het uitoefenen van het tolrecht, het jachtrecht, het kooikersrecht of de zwanendrift.

Duivenvlucht

Een van die rechten was ook het recht van duivenvlucht of duivenslag: het recht als enige in de heerlijkheid om duiven te mogen houden. Deze waren om twee redenen van belang. De duiven werden in de keuken bereid tot een lekker hapje; men had dus altijd vers vlees op tafel. En de duivenmest kon worden gebruikt om te grond vruchtbaarder te maken. Vanzelfsprekend kunnen we niet beschikken over afbeeldingen uit de middeleeuwen, maar op verschillende kasteelafbeeldingen uit de eeuwen daarna zien we veelvuldig afbeeldingen van duivengaten en duiventillen. Op een zeventiende-eeuwse tekening van Roeland Roghman van de achterzijde van het al lang verdwenen kasteel Abtspoel in Oegstgeest, zijn zo veel duivengaten afgebeeld, dat je zou denken dat de achtervleugel van het kasteel niets anders meer was dan één grote duiventil.

Duiventil

Maar ook tegenwoordig kunnen we bij verschillende kastelen nog duiventillen bewonderen. Bij sommige kastelen staan in het park of in de tuin losse duiventillen in verschillende vormen, zoals bij voorbeeld bij het Nijenhuis in Heino (zie foto hier onder). Bij het kasteel Te Werve in Rijswijk staat een toren met duivengaten (zie foto bovenaan) en bij het voormalige kasteel Remmerstein bij Rhenen staat een ronde duiventoren. Bij kasteel Ammersoyen heeft men na de restauratie ook de duiventil op de gevel rechts naast de voorpoort van de hoofdburcht weer aangebracht, zoals hij ook te zien is op een tekening van A. de Haen uit 1734.

Afschaffing

Na de Napoleontische tijd wordt de gelijkheid van iedereen in de maatschappij stap voor stap gerealiseerd. In 1848 verloor de adel al zijn bijzondere rechten en wordt de publiekrechtelijke status van de heerlijkheden afgeschaft. Slechts enkele (belasting)rechten hebben nog nagewerkt tot in de eenentwintigste eeuw, zoals de dertiende penning in de provincie Utrecht, een belastingmaatregel, die pas werd beëindigd in 2010. Het boekje 'Heerlijkheden in Nederland' van C.E.G. ten Houte de Lange M.A. en mr. dr. V.A.M. van der Burg (Hilversum, Uitgeverij Verloren, 2008) geeft over dit onderwerp veel informatie.

Adellijke titels

Behalve het recht tot het voeren van adellijke titels en titel van Heer of Vrouwe van een Heerlijkheid, zijn alle andere rechten, die te maken hadden met een heerlijkheid of met het lidmaatschap van de adel, afgeschaft. We zijn nu dus (bijna) allemaal gelijk in dit land...

Afbeeldingen

Duiventoren bij Huis Te Werve

Kasteel Abspoel door Roghman

Duiventil bij Ammersoyen

Duiventil bij Huis Nijenhuis in Heino

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken we veel aandacht aan kastelen. Lees Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Lees verder over kastelen

Nederlandse Kastelen
Middeleeuwse kastelen

Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Kastelen: Van motte tot buitenplaats


Met 'Kastelen in Nederland' laten wij u genieten van de rijkdom van onze vaderlandse geschiedenis en in het bijzonder van de prachtigste en interessantste kastelen en huizen in Nederland.
Dankzij de vele illustraties is de uitgave 'Kastelen in Nederland' ook een kijkspel. Hierdoor krijgt u niet alleen een goede indruk hoe het kasteel in het Nederlandse landschap staat, maar wordt u ook geattendeerd op de uiterlijke bouwkundige bijzonderheden.
Kastelen in Nederland

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.