Gemak of plee in een kasteel

Kastelen in detail

Het gemak dient de mens, luidt een oud Nederlands spreekwoord. Onder het woord gemak verstond men dan een gelegenheid, om het netjes uit te drukken, waar men zijn lichamelijke afvalstoffen kon kwijtraken.

Plonsplee

Tegenwoordig noemt men deze inrichting een toilet of een W.C., in vroeger tijden gebruikte men de namen gemak, plee of plonsplee. Deze laatste uitdrukking werd uiteraard gebruikt omdat de grote boodschap van een hoogte in de gracht plonsde.
Riolering kende men in de middeleeuwen nog niet. Men had daarom het gemak in een uitbouw van de buitenmuur van het kasteel gemaakt, die van onderen open was, zodat het aanbod in de gracht kon vallen.

Ontwikkeling

De eerste gemakken bestonden waarschijnlijk alleen maar uit een balk boven de opening. Later werd dat veranderd in een wat comfortabeler rond gat, dat ook afgesloten kon worden door een ronde deksel. Want het zal best getocht hebben in het kasteel door die open verbinding met de buitenwereld.

Voorbeelden

De meeste kastelen, die voor het publiek toegankelijk zijn, hebben nog steeds een meestal goed gerestaureerde plee, om het publiek te laten zien, hoe men zich vroeger moest behelpen.
We noemen hier slechts enkele kastelen waar een gemak aanwezig is: Hoensbroek in Zuid-Limburg, het Muiderslot aan het IJsselmeer, Hernen tussen Maas en Waal ten westen van Nijmegen, de Doorwerth in Renkum en de Doornenburg, aan het Pannerdens Kanaal (de Rijn) ten zuidoosten van Arnhem.
Op de foto's van het Muiderslot zien we het gemak aan de binnenzijde, keurig afgetimmerd met hout. Aan de buitenzijde kunnen we hoog boven gracht, net naast de toren, het uitgebouwde gemak waarnemen; dit gemak is dus aan de onderkant open. Op de foto van de Doornenburg hierboven, is dat ook goed te zien.

Toelichting

Bij kasteel Hernen heeft de eigenaresse van het kasteel, de Stichtingen Geldersch Landschap en Kasteelen, een duidelijke uitleg geplaatst, die luidt: "Dit is een gemak. Het is de voorloper van ons toilet. Gemakken bevinden zich in de meeste kastelen in een uitbouw boven de slotgracht. De uitwerpselen vielen rechtstreeks naar beneden in de gracht."

Hygiëne

De hygiëne liet dus veel te wensen over in de middeleeuwen, want het water uit de gracht zal ook wel gebruikt zijn om huishoudelijke klussen in het kasteel te verrichten, zoals het afspoelen van vuil geworden paardentuig en gereedschappen, om nog maar te zwijgen over het reinigen van de vaat.

Foto's

De dubbele afvoer gemak kasteel de Doornenburg.

Het gemak in het Muiderslot.

De afvoer gemak Muiderslot.

Het gemak in kasteel Hernen met uitleg.

PS

Lees Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Lees verder over kastelen

Nederlandse Kastelen
Middeleeuwse kastelen

Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Kastelen: Van motte tot buitenplaats


Met 'Kastelen in Nederland' laten wij u genieten van de rijkdom van onze vaderlandse geschiedenis en in het bijzonder van de prachtigste en interessantste kastelen en huizen in Nederland.
Dankzij de vele illustraties is de uitgave 'Kastelen in Nederland' ook een kijkspel. Hierdoor krijgt u niet alleen een goede indruk hoe het kasteel in het Nederlandse landschap staat, maar wordt u ook geattendeerd op de uiterlijke bouwkundige bijzonderheden.
Kastelen in Nederland

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.