Johan Maurits in Brazilië

Johan Maurits

Graaf Johan Maurits van Nassau-Siegen (1604-1679) vestigde zich aan het einde van zijn leven in Kleef. Hij liet de Zwanenburcht opknappen en was de drijvende kracht achter de aanleg van enkele parken en de dierentuin. In Den Haag herinnert het Mauritshuis aan deze opmerkelijke man.

Gouverneur

Johan Maurits is vooral bekend geworden als gouverneur van de Nederlandse kolonie Brazilië. Als koloniaal bestuurder verwierf hij een goede reputatie in Zuid-Amerika. Hij voerde een politiek van verdraagzaamheid en werd hierdoor een grootheid. In Brazilië wordt de periode van Johan Maurits beschouwd als een Gouden Tijd. Tijdens de geschiedenisles leren schoolkinderen in Brazilië nog over hem.

West-Indische Compagnie

Johan Maurits trad als zestienjarige in dienst bij het Staatse leger en nam na het Twaalfjarig Bestand deel aan verschillende veldtochten, waaronder het Beleg van Groenlo (1627), het Beleg van 's-Hertogenbosch (1629) en het Beleg van Maastricht (1632). Hij kocht een grondstuk bij het Binnenhof in Den Haag om er een imposant paleis op te bouwen. De bouw kostte meer dan gedacht. De bouw van het Mauritshuis werd daarom meerdere keren stilgelegd. Zijn keuze voor de West-Indische Compagnie (WIC) kwam waarschijnlijk voort uit zijn geldgebrek. Johan Maurits vocht voor de WIC eerst in Afrika. Hij veroverde in 1637 het fort Sao Jorge in Elmina aan de Goudkust.

Brazilië

Johan Maurits kwam op 33-jarige leeftijd aan in Brazilië. Hij ging in 1636 bij Pernambuco aan land, verjoeg de Portugezen en vestigde zich als gouverneur. Hij liet de regeringszetel Recife omwallen en uitbreiden. Johan Maurits stichtte Mauritsstad, waar hij het paleis Vrijburg bouwde. Hij organiseerde het bestuur, pakte corruptie en prostitutie aan en voerde het Amsterdamse stelsel van maten en gewichten in. Kunstenaars en wetenschappers brachten Brazilië in kaart, maar belangrijker voor zijn reputatie was de stichting van een parlement, waarin ook de daar wonende Portugezen zitting konden nemen.

Wetenschap en kunst

De zestig wetenschappers in het gevolg van Johan Maurits waren belangrijk voor de ontwikkeling van Brazilië. Willem Piso (1611-1678) deed er onderzoek naar tropische ziekten. Bij de West-Indische Compagnie vervulde hij de functie van lijfarts van Johan Maurits. In zijn 'Historia Naturalis Brasilae' beschreef hij de tropische ziekten en geneeskrachtige planten die hij in Brazilië aantrof. Aan deze uitgave werkte ook Georg Markgraf (1610-1644) mee. De Duitse wetenschapper maakte een studie van de flora en fauna. De schilder, graveur en tekenaar Frans Post (1612-1680) bracht als eerste Europeaan de Nieuwe Wereld in beeld. Post maakte de topografische kaarten in de 'Historia Naturalis Brasilae'. Sommige schilderijen van Post tonen traceerbare locaties. Hij schilderde veel landschappen bij Pernambuco. Bij andere schilderijen - Frans Post maakte veel schetsen die hij later na thuiskomst verder uitwerkte - fantaseerde hij er lustig op los.

Slavernij

Het Mauritshuis in Den Haag kreeg de bijnaam Suikerpaleis. Deze naam is niet toevallig. Maurits bekostigde zijn paleis en zijn dure hofhouding met inkomsten uit Brazilië. De teelt van suikerriet in Zuid-Amerika kwam door slavenarbeid tot stand. Maurits hield zich bezig met de handel en smokkel van slaven. Particuliere slavenhandel was verboden in de kolonie want dat bracht de aandeelhouders in Nederland geen winst, maar velen, zoals Maurits verrijkten zich persoonlijk aan de slavenhandel. Johan Maurits van Nassau overtrad bewust de regels van de West-Indische Compagnie om zichzelf te verrijken. Hij maakte gebruik van slavensmokkel en verkocht slaven die niet op de officiële laadbrieven stonden vermeld. Bovendien kreeg hij als diplomatieke gift van de koning van Congo tweehonderd slaven die hij voor veel geld kon verkopen.

Vertrek

In 1641 werd de vrede tussen Portugal en de Republiek getekend. Als gevolg hiervan riep het bestuur van de West-Indische Compagnie Johan Maurits van Nassau-Siegen twee jaar later terug naar Nederland. De strijd in Brazilië had veel gevergd en de WIC kreeg ernstige financiële problemen. Men streefde naar troepenvermindering in Brazilië en binnen de Compagnie waren twijfels gerezen over het beleid van de gouverneur: hij gaf veel te veel geld uit aan bouwwerken en stadsschoon. Bovendien was de prijs van de suiker na de vrede op de Amsterdamse Beurs flink gedaald, waardoor de inkomsten sterk verminderden. Johan Maurits nam op 11 mei 1644 afscheid van Brazilië. Op de kade stond het zwart van de mensen. Iedereen wilde nog een glimp zien van 'Santo Antonio', de heilige Anton, zoals hij werd genoemd door de inheemse bevolking.

Gevolg

De Republiek moest haar bezittingen in Brazilië uiteindelijk prijsgeven. In 1654 werden de Nederlanders door de Portugezen uit Brazilië verjaagd. Aan het begin van de achttiende eeuw betaalde Portugal hiervoor een schadevergoeding aan de West-Indische Compagnie.
Johan Maurits betrok het Mauritshuis in Den Haag, dat door zijn verdiensten in Brazilië eindelijk kon worden voltooid. Hij richtte er een Braziliaans rariteitenkabinet in met tropische planten en opgezette dieren. Hij bleef tot 1675 als bevelhebber in dienst van het Staatse leger. Johan Maurits ontplooide daarnaast activiteiten in Duitsland. De keurvorst Frederik Willem van Brandenburg benoemde hem tot stadhouder van Kleef en Mark.

Kleef

Zijn diplomatieke gaven kon hij ook in Kleef goed gebruiken: hij bracht de adel en de keurvorst weer bij elkaar. In Kleef leefde hij zich weer uit in het bouwen en het aanbrengen van landschappelijke veranderingen. Bij zijn paleis Haus Freudenberg liet hij classicistische parken met kanalen en fonteinen aanleggen. De meeste bestuursgebouwen die Johan Maurits in Kleef liet bouwen zijn in de Tweede Wereldoorlog vernietigd, maar het schitterende park aan de voet van de Sternberg ligt er nog in volle glorie. Zijn naam leeft ook voort in de Nassauerallee, een lindelaan, ten zuiden van de Zwanenburcht. In opdracht van Johan Maurits verfraaide architect Pieter Post (1608-1669) - een broer van de eerder genoemde Frans Post - het kasteel naar de smaak van die tijd. De arcaden of bogengalerijen in de twee binnenhoven stammen uit de tijd van Johan Maurits.

Unteres Schloss

Johan Maurits is nooit getrouwd. Hij overleed op 20 december 1679 op 75-jarige leeftijd in Berg und Tal bij Kleef. Hij werd bijgezet in het mausoleum op de Papenberg met uitzicht op Kleef. Zijn laatste wilsbeschikking kon een jaar later uitgevoerd worden: Johan Maurits van Nassau-Siegen werd in de grafkelder Fürstengruft in de zuidvleugel van het Unteres Schloss in het graafschap Siegen herbegraven. Deze grafkelder was een creatie van architect Maurits Post (1645-1677), de zoon van bouwmeester Pieter Post, die ook de paleizen Soestdijk en Huis ten Bosch bouwde.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken we veel aandacht aan royalty en koninklijke huizen. Lees Koninklijke Geschiedenis als u meer wilt weten over de geschiedenis van de belangrijkste koninklijke huizen.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Lees verder: meer informatie over royalty

Hoofdpagina Royalty

In deze bundel is een eerste selectie opgenomen van de artikelen die Ruud van Capelleveen over het Koninklijk Huis schreef. Voor deze uitgave werden de meeste artikelen herschreven, geactualiseerd en aangevuld. Door deze wijzigingen blijven de artikelen interessant; nu en later.
Koninklijke geschiedenis


In deze publicatie in de serie Kastelen in Nederland van Ben Hendriks staan vooral veel kastelen en paleizen die zijn bewoond of eigendom zijn geweest van de koninklijke familie die zijn bewoond of eigendom zijn geweest van de koninklijke familie, zoals Huis ten Bosch, Soestdijk, Drakensteyn, Noordeinde, Paleis Het Loo, het Oude Loo. Ook deze uitgave van Ben Hendriks staat weer garant voor veel leesplezier.
Kastelen in Nederland


Met deze uitgave over het Britse vorstenhuis komt u veel te weten: niet alleen over het wel en wee van alle Engelse koningen en koninginnen, maar ook over de tijd waarin zij leefden, de machtsstrijd waarin de koningen verwikkeld raakten en de oorlogen die zij voerden. In dit digitale boek staan alle Britse koningen en koninginnen vanaf Willem de Veroveraar.
Engelse koningen en koninginnen

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.