Zadkine en de Verwoeste Stad

Herinnering aan bombardement Rotterdam

De kunstenaar Ossip Zadkine maakte een imponerend kunstwerk voor Rotterdam. Het beeldhouwwerk De verwoeste stad werd in 1953 onthuld en staat bij de Leuvehaven naast het Maritiem Museum op het Plein 1940. Het is een oorlogsmonument. Op 14 mei 1940 werd het centrum van de stad weggevaagd door een Duits bombardement. In twintig minuten verloren 900 Rotterdammers hun leven. De verwoesting van Rotterdam diende als voorbeeld: als het Nederlandse leger niet snel zou capituleren zouden ook andere steden worden verwoest. Generaal Winkelman tekende op 15 mei 1940 in Rijsoord de capitulatie.

Engeland

Ossip Zadkine zag op 14 juli 1890 in Vitebesk in Wit-Rusland het levenslicht. In 1905 stuurde zijn joodse vader hem naar Engeland, waar hij onder meer verbleef bij een neef van zijn moeder. Vanaf het najaar van 1908 studeerde hij aan de Arts and Crafts School in de Britse hoofdstad. Zijn vader had niet veel vertrouwen in zijn kunstenaarschap: "In het begin sloeg mijn vader mijn eerste, onhandige pogingen en strubbelingen met klei slechts met groot wantrouwen gade," vertelde Zadkine later. "Het was zijn idee van mij een dokter, een nette mijnheer te maken en om mij volkomen van mijn kinderlijke spel met de klei af te brengen, heeft hij mij - toen ik zestien jaar was - naar een kostschool in Sunderland in Schotland gestuurd om daar Engels en goede manieren te leren. Na verloop van zes maanden ben ik daar weggelopen en naar Londen gegaan, gedreven door één enkele idee: beeldende kunsten te studeren, beeldhouwer te worden."

Frankrijk

In 1909 vestigde hij zich in Parijs, waar hij Marc Chagall, Fernand Léger en andere later beroemde kunstenaars leerde kennen. Tijdens de Eerste Wereldoorlog diende hij als vrijwilliger in het Franse leger, maar hij zou pas in 1918 de Franse nationaliteit krijgen. In 1920 trad hij in het huwelijk met de kunstenares Valentine Prax (1897-1981). Zadkine betrok een atelier in de Rue d'Assas 100 in Parijs. Het kubisme maakte een grote indruk op de beeldhouwer. Het zou jaren duren voordat hij hieruit een eigen stijl ontwikkelde. Het werk van de primitieven, zoals Afrikaanse kunst, vormden een grote inspiratiebron voor Zadkine. Op zijn eerste solotentoonstelling in het Palais des Beaux Arts in Brussel in 1933 toonde de kunstenaar 139 beelden en 123 gouaches. Er werd veel verkocht. Van de opbrengst kon hij een huis kopen in Les Arques in het departement Lot-et-Garonne.

Tweede Wereldoorlog

In juni 1941 vluchtte Ossip Zadkine via Spanje en Portugal naar de Verenigde Staten. De joodse kunstenaar liet zijn echtgenote achter in Parijs. Tijdens de Tweede Wereldoorlog woonde Zadkine in New York, waar hij les gaf aan de Art Students League. Veel Franse kunstenaars vestigden zich tijdens de oorlog in Amerika en hij zag daar veel vrienden terug. Zadkine ontmoette Antoine de Saint-Exupéry, Jacques Lipchitz, André Masson, Amédée Ozenfant en andere Franse kunstenaars. Met Marc Chagall, Max Ernst en Fernand Léger exposeerde hij in de galerie van Pierre Matisse. Zadkine keerde in 1946 terug naar Frankrijk. In Parijs runde hij een opleidingsinstituut voor Amerikaanse kunstenaars.

Na de oorlog

Na een aantal rechtszaken kon hij vanaf 1947 weer in zijn atelier aan de Rue d'Assas werken. In 1949 was zijn werk te zien op een overzichtstentoonstelling in het Musée National d'Art Moderne in Parijs. Hij ging lesgeven aan de Académie de la Grande Chaumière. De Nederlandse kunstenaars Jan Wolkers en Shinkichi Tajiri studeerden bij hem. Ossip Zadkine stierf op 25 november 1967 op 77-jarige leeftijd te Neuilly sur Seine, nabij Parijs. Hij werd begraven op het kerkhof Montparnasse in Parijs. Hoewel Zadkine vooral bekend werd als beeldhouwer, liet hij ook veel gouaches en litho's na. In zijn voormalige atelier in Parijs aan de Rue d' Ass is nu het Musée Zadkine gevestigd.

Verwoeste stad

Rotterdam kreeg De verwoeste stad cadeau van de directie van het warenhuis De Bijenkorf. Het beeld werd op 15 mei 1953 onthuld door mevrouw Jacoba Margaretha van Walsum-Quispel (1901-1970), de echtgenote van burgemeester Gerard Ewout van Walsum (1900-1980). De kunstenaar zou zijn inspiratie voor het beeld de Verwoeste stad hebben gekregen toen hij vanuit Parijs per trein onderweg was naar zijn vriend, de arts en kunstenaar Hendrik Wiegersma, in Deurne. Toen de trein de Nieuwe Maas bij Rotterdam passeerde zag Zadkine het weggevaagde stadscentrum. Zijn beeld symboliseert dit; het is een menselijke figuur zonder hart. Het beeldhouwwerk moest de menselijke pijn bewaren, vertelde de kunstenaar, "die alleen maar het verlangen had te leven en zich uit te breiden als een woud, bij de goddelijke genade. Een angstkreet voor de onmenselijke wreedheid [...] En ook een les voor de toekomst, voor de dagenraden van diegenen die jonger zijn dan wij."

Invloed

De directeur van de Gemeentewerken was niet erg enthousiast over de creatie van Zadkine: "Moet mijn stad verlamd worden door deze zes meter hoge bezetene?" De reacties op het beeld bij de Leuvehaven waren gemengd. Niet iedereen waardeerde de menselijke figuur zonder hart. "Nog nooit heeft een openbaar monument zoo'n sterke invloed uitgeoefend," meende A.M. Hammacher. De Rotterdammers hebben in de loop van de tijd verschillende bijnamen gebruikt voor de creatie van Zadkine. Hiervan zijn 'Stad zonder Hart', 'Jan Gat', 'Jan met de handjes' en 'De schreeuw' het aardigst.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken wij regelmatig aandacht aan Rotterdam en andere interessante plaatsen in Zuid-Holland. Lees 'Rotterdam: Geschiedenis en wetenswaardigheden' als u meer wilt weten over de fascinerende geschiedenis van Rotterdam.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Lees verder: geschiedenis Zuid-Holland

Zuid-Holland
Geschiedenis Rotterdam

Rotterdam is een fascinerende stad. Toeristen voelen zich er meestal direct thuis en vervelen zich niet want de stad heeft veel interessants te bieden. De auteur Ruud van Capelleveen toont en vertelt in 'Rotterdam: Geschiedenis en wetenswaardigheden' over honderdvijftig plaatsen, personen en gebeurtenissen die belangrijk zijn voor de geschiedenis van de stad aan de Maas.
Rotterdam


Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Nederlandse kastelen

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.