Balthasar Gerards (1557-1584)

Moordenaar van Willem van Oranje

Zoals we allemaal op school hebben geleerd werd prins Willem van Oranje in 1584 het zwijgen opgelegd door Balthasar Gerards. Het was een politieke moord, vooral ingegeven door de houding van Willem van Oranje ten opzichte van de geloofskwestie. Na de moord in Delft werd Balthasar Gerards snel opgepakt, berecht en op brute wijze gedood.

Secretaris van graaf Peter Ernst van Mansfeld

De Fransman Balthasar (ook wel geschreven als Balthazar) Gerards werd omstreeks 1557 geboren te Vuillafans bij Besançon als Balthasar Gérard. Balthasar was het negende kind uit een vooraanstaande streng katholieke familie. Zijn vader sprak recht en was mogelijk slotvoogd van Châteauneuf van de familie De Bauffremont. Vanaf 12-jarige leeftijd woonde Balthasar Gerards in Dôle in de streek Franche-Comté, waar hij in dienst trad als klerk bij de griffie van het gerechtshof en als secretaris diende in het leger van graaf Peter Ernst van Mansfeld. In deze periode raakte hij politiek geïnteresseerd en werd een fel tegenstander van Willem van Oranje, die in de Nederlanden een protestantse staat trachtte te vormen.

Opstand in de Lage Landen

Willem van Oranje was in de jaren zestig in opstand gekomen tegen Filips II. Na de komst van de Hertog van Alva en de instelling van de Raad van Beroerten, werden de protestantse ketters genadeloos vervolgd. De graven Egmont en Hoorne werden onthoofd en in 1568 werd Willem van Oranje verbannen en werden zijn goederen verbeurd verklaard. Als gevolg hiervan begon Willem van Oranje met gewapend verzet.

Vogelvrij

In maart 1580 werd Willem van Oranje door Filips II vogelvrij verklaard. Balthasar Gerards hoorde in 1581 van de ban en besloot Willem van Oranje te vermoorden. Via zijn neef Jean Duprel kwam Balthasar Gerards als schrijver bij graaf Peter von Mansfeld, die een leger aanvoerde dat geregeld de strijd aanbond met de troepen van de Prins van Oranje. Op deze manier wilde Balthasar in de nabijheid komen van de prins, maar deze vlieger ging niet op. Wel bemachtigde hij het zegel van Peter von Mansfeld, dat later nog een rol zou spelen. Uiteindelijk deserteerde hij in maart 1584 en trok via Trier naar Doornik, waar hij de hertog van Parma ontmoette. Deze wilde hem echter niet helpen, want hij achtte Balthasar Gerards niet in staat om Willem te vermoorden. Uiteindelijk stemde de hertog van Parma toch toe, onder het mom, baat het niet dan schaadt het niet.

Balthasar Gerards in Delft

Balthasar Gerards kwam in mei 1584 in Delft aan. Hij logeerde in de herberg De Diamant in de Choorstraat, slechts honderd meter van het Prinsenhof waar Willem van Oranje verbleef. Onder de schuilnaam François Guyon bracht Balthasar Gerards een brief naar het Prinsenhof. Enkele dagen later werd hij toegelaten tot Pierre Loyseleur de Villiers, een adviseur van de prins. Balthasar Gerards liet het zegel van Peter von Mansfeld zien en presenteerde zich als een Franse protestantse edelman, die in dienst van de prins wilde treden. De Villiers vond dat de bondgenoten in Frankrijk het zegel van Peter von Mansfeld konden gebruiken en stuurde hem naar Frankrijk. Een maand later was Balthasar weer terug in Delft. Van het reisgeld had hij twee pistolen gekocht.

Moord in de Prinsenhof

Op 10 juli 1584 ging Balthasar Gerards aan het einde van de ochtend naar het Prinsenhof. Willem van Oranje liet weten dat hij hem na de lunch zou spreken. Balthasar keerde terug naar zijn herberg om zijn pistolen te halen. Rond half twee verliet het gezelschap van Willem de eetzaal. Toen Willem van Oranje zijn voet op de eerste trede van de trap zette schoot Balthasar hem van dichtbij in de borst en de zij. De prins van Oranje zakte in elkaar en zou zijn laatste mooie woorden hebben gepreveld: "Mon Dieu, ayez pitié de mon âme... Mon Dieu, ayez pitié de ce pauvre peuple". Deze laatste woorden zijn ook opgetekend als "Heere Godt weest mijn siele ghenadich, ick ben seer gequetst, Heere Godt weest mijn siele, ende dit arme volck ghenadich".

Berechting

Balthasar vluchtte het Prinsenhof uit, maar werd achtervolgd door soldaten en bedienden. Hij klom op de stadsmuur en werd voor hij in het water kon springen gevangen genomen. In de gevangenis schreef Balthasar Gerards een lange verklaring over hoe hij tot zijn daad was gekomen. Uiteraard wilden de schepenen weten of iemand hem had geholpen en folterden hem, omdat hij hierover niets kon melden. De folteringen duurden enkele dagen. De enige naam, die Balthasar Gerards noemde was die van Parma. Op 13 juli 1584 werd Balthasar Gerards berecht. De rechters veroordeelden de moordenaar tot een ook voor die tijd uiterst wrede straf. Zijn hart werd op 14 juli 1584 op de markt in Delft uit zijn lichaam gesneden en in zijn gezicht gegooid, waarna vier paarden zijn lichaam uit elkaar trokken.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief staan veel tips en wetenswaardigheden over geschiedenis en cultuur waar u echt iets aan heeft. Lees Door de Nederlandse Geschiedenis en Leven in de delta als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederland.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Lees verder: meer geschiedenis

Biografie
Tachtigjarige Oorlog

Leven in de delta is een aantrekkelijke geschiedenisbundel en een reis door de tijd en door Nederland. U ziet Nederland door de ogen van een liefhebber van geschiedenis: beleef het verleden van ons land aan de hand van opzienbarende feiten en mooie verhalen.
Leven in de delta


Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Nederlandse kastelen

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.