Hertog van Alva in de Lage Landen

Hollandse maagd wordt bedreigd

Op een prent van Johannes Gysius uit 1616 is te zien hoe een Spaanse soldaat met een dolk een Hollandse meid bedreigde. Op de achtergrond tekende Gysius enkele verschrikkingen van de Tachtigjarige Oorlog: een galg, een onthoofding en een ketterverbranding. Een priester kijkt toe hoe de ketters verbranden op de vuurstapel. Filips II vond dat een harde lijn gevolgd moest worden. In november 1566 stelde hij de hertog van Alva aan als landvoogd in de Nederlanden om de opstand in de Lage Landen te beteugelen.

List

Fernando Alvarez de Toledo (1507-1582), beter bekend in Nederland als de hertog van Alva, kwam in augustus 1567 in Brussel aan. Alva centraliseerde het bestuur en begon direct met het straffen van opstandelingen. Alleen het katholieke geloof mocht beleden worden. In sommige bisdommen stelde hij nieuwe bisschoppen aan die harder zouden optreden tegen ketters. Hij nodigde de edelen in de opstandige provincies uit voor een gesprek. Niet alle edelen begrepen dat dit een list was. Egmont en Horne gingen naar het hof in Brussel en werden gevangengenomen. Zij werden op beschuldiging van hoogverraad door de Raad van Beroerten ter dood veroordeeld. Egmont en Horne werden op 5 juni 1568 op de Grote Markt van Brussel onthoofd.

Eerste veldslagen

De onthoofding van Egmont en Horne zorgde voor grote onrust in de opstandige provincies. Willem van Oranje was bij verstek veroordeeld door de Raad van Beroerte. De stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht probeerde Alva te verdrijven. In de Slag bij Jemmingen werd Lodewijk van Nassau verslagen. Na de nederlaag van zijn broer deed Willem van Oranje in oktober 1568 nog een inval, maar ook deze mislukte jammerlijk. Willem van Oranje verloor eind oktober de Slag bij Geldenaken. Anton van Bombergen en drieduizend andere opstandelingen van Oranje vonden de dood. Willem trok zich na deze veldslag terug op de Dillenburg in Nassau.

Tiende penning

Koning Filips II wilde dat de kosten van het bestuur en de verdediging van kerk en staat in de Nederlanden door de bevolking zelf gedragen werd. Alva voerde daarvoor nieuwe belastingen in, zoals de Honderdste Penning, de Twintigste Penning en de Tiende Penning. Vooral deze laatste belasting uit 1569 wekte veel weerstand op. De burgers moesten tien procent van de verkopen van roerende goederen aan Alva afstaan. Door deze belastingheffing steeg de prijs van eten, drinken en kleding en leed de concurrentiepositie van de Hollandse handelsnatie schade.

Watergeuzen

Willem van Oranje kreeg nu hulp uit onverwachte hoek. De watergeuzen, eigenlijk zeerovers, schaarden zich achter Oranje. Zij verzorgden de bevoorrading van de troepen tijdens de Slag bij Heiligerlee. Alva zag de watergeuzen als een groot gevaar en gaf opdracht om schepen uit te rusten om hen aan te vallen. In juli 1568 vond de Zeeslag op de Eems plaats. Het was de eerste zeeslag tijdens de Tachtigjarige Oorlog.
De watergeuzen werden geholpen door koningin Elizabeth I van Engeland. De Hollandse geuzen mochten in de Engelse havens reparaties uitvoeren en hun schepen bevoorraden. In het voorjaar van 1571 plunderden de geuzen Monnickendam en Schellingwoude en stuurde Alva schepen naar de watergeuzen. Hij versloeg de zeemacht van Oranje bij Emden, maar een groot deel van de geuzenvloot vond een veilig heenkomen naar Dover.
Korte tijd later wilde Engeland de relatie met Spanje verbeteren. Zij stuurden de geuzen weg uit de Britse havens. Een van de gevolgen hiervan was de inname van Den Briel door de watergeuzen op 1 april 1572. Onder aanvoering van Lumey en Bloys van Treslong werd de stad vrij gemakkelijk ingenomen. Deze overwinning markeert het begin van de opstand in de Nederlanden.

Terreur

Vijf dagen later viel ook Vlissingen in handen van de opstandelingen. Het verlies van deze belangrijke havenstad was een grotere tegenslag voor hertog van Alva. Enkele dagen later deed Willem van Oranje een oproep om in verzet te komen tegen Alva. De meeste steden in Holland en Zeeland sloten zich aan bij de opstand van Oranje. Alva ging in de tegenaanval. Mechelen, Zutphen en Naarden werden met harde hand heroverd. Het Spaanse leger richtte grote bloedbaden aan. Zware mishandeling, moord, verkrachting en brandstichting behoorden tot de standaard strijdwijze. Het Bloedbad van Naarden vormde een dieptepunt: slechts zestig inwoners overleefden de slachtpartij. Hierna belegerden de Spanjaarden Haarlem. Door de terreur van Alva keerden een aantal steden zich af van de opstandelingen.

Eerste Vrije Statenvergadering

In juli 1572 vond in de refter van het Augustijnenklooster in Dordrecht de Eerste Vrije Statenvergadering van Holland en West-Friesland plaats. De vergadering werd namens Willem van Oranje geleid door Filips van Marnix van Sint-Aldegond. De watergeuzen werden door de heer van Lumey vertegenwoordigd. Tijdens deze vergadering sprak men zich uit tegen de Spaanse overheersing. Willem van Oranje werd aangesteld als rechtmatige stadhouder en op diens verzoek besloot men tot vrijheid van godsdienst. Zij bleven koning Filips II zien als koning. De steden waren vooral tegen het beleid van de hertog van Alva. Pas in 1581 'verliet' men de Spaanse koning.
De harde lijn van Alva werkte averechts, zag koning Filips II nu ook. De opstand was niet neergeslagen, maar in een grote opstand ontaard. Alva werd teruggeroepen en in oktober 1573 vervangen door Luis de Requesens.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief staan veel tips en wetenswaardigheden over geschiedenis en cultuur waar u echt iets aan heeft. Lees Door de Nederlandse Geschiedenis en Leven in de delta als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederland.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Door de Nederlandse geschiedenis

'Door de Nederlandse geschiedenis' is een bundeling van de beste artikelen van Ruud van Capelleveen over de geschiedenis van Nederland. Deze auteur toont aan dat geschiedenis buitengewoon verfrissend en boeiend kan zijn.
Door de Nederlandse geschiedenis

Lees verder: meer geschiedenis

Hoofdpagina Geschiedenis

Leven in de delta is een aantrekkelijke geschiedenisbundel en een reis door de tijd en door Nederland. U ziet Nederland door de ogen van een liefhebber van geschiedenis: beleef het verleden van ons land aan de hand van opzienbarende feiten en mooie verhalen.
Leven in de delta


Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Nederlandse kastelen

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.