De Waag in Nijmegen

Monument uit rijk verleden

Aan de Grote Markt in Nijmegen staat het rond 1613 gebouwde waaggebouw; door sommigen ook wel Boterwaag genoemd. Het waaggebouw werd ontworpen door stadsarchitect Cornelis Janssen van Delft. Het is een rijk gedecoreerd gebouw dat doet denken aan de creaties van Hendrick de Keyser. De Waag is tegenwoordig een restaurant en 'sfeervolle vergaderlocatie'. Het etablissement kreeg een historisch klinkende naam: 'De Waagh'.

Centrum

De Waag staat op een mooie plaats in het centrum. Het vormt met de gebouwen aan de westzijde met de Stevenskerk op de achtergrond een fraai ensemble in het hart van het door het bombardement van 1944 verminkte stadscentrum. Het rijk versierde gebouw uit 1613 verving een vermoedelijk nog uit de veertiende eeuw daterend gebouw dat vrijwel uitsluitend dienst deed voor de van stadswege gecontroleerde vleesverkoop en daarom als vleeshuis werd aangeduid.

Stank en vuiligheid

Het waaggebouw werd in de zeventiende eeuw niet alleen gebruikt voor het wegen van goederen. Hier stond de door de gemeente geijkte en onder toezicht staande weegschaal, waardoor het gebouw haar naam ontleent, maar het waaggebouw was meer: de gemeenteraad van Nijmegen bestemde het gebouw voor een aantal diensten, waardoor ook het stadhuis ontlast zou worden. Aan de westzijde van de Waag vestigde zich in 1614 het slagersgilde. Het slagersgilde kreeg daar een eigen appartement waarin het tot het einde van de achttiende eeuw gevestigd bleef, schreef Jan Brinkhoff. Het gemeentebestuur bracht in dit fraaie gebouw ook de burgerwacht en het stadsgarnizoen onder. Het besluit hiertoe werd door de raad in 1611 toegelicht: "om meer zekerheid en betere wacht te verkrijgen, alsmede tot verschoning van het Raadhuis van 'alsulcken stank ende vulichheit, die door die wachter veroorsaeckt worden'."

Burgerlijke renaissance

De Waag is het typische voorbeeld van rijke ontplooiing van de Hollandse burgerlijke renaissance, die de weelderige Italiaanse decoratie-motieven tot strakke lijnen in het front versobert, maar de dartelheid van speelse contouren uitviert in geconstrueerde geveltoppen, die een omspeling zijn van het typisch Hollandse trapgevelmotief, schreef Jan Brinkhoff.
Cornelis Janssen van Delft betrok Peter Henricus van Delft uit Amsterdam voor de gebeeldhouwde natuursteen bij de bouw. Volgens J.A.B.M. de Jong is het Amsterdamse karakter van het waaggebouw aan hem te danken. Peter Henricus zou beïnvloed zijn door het werk van de Amsterdamse architect Hendrick de Keyser.

Karakteristiek gebouw

J.A.B.M. de Jong in 'Nijmegen: monumenten uit een rijk verleden': "De monumentale trap, de sierlijke dakkapellen en rijk bewerkte zijgevels verdienen de bijzondere aandacht om hun beheerste vormgeving." Karakteristiek zijn de boogtrommels met gebeeldhouwde kopjes boven de vensters van de geveltoppen, vond Brinkhoff. "Zij kenmerken eveneens de smaakvolle geest, die architect, beeld- en steenhouwers eigen was. In hun gemeenschappelijk streven naar ware schoonheid wisten zij alle overdaad te vermijden en ook in de rijke verscheidenheid van decoratiemotieven die eenvoud en beheerstheid te betrachten, welke ook in de bouwkunst het kenmerk van de waarheid is."

Statietrap

De Nijmeegse Waag ademt de evenwichtige rust van een Griekse tempel, vond historicus Jan Brinkhoff. De toegang tot de vleeshal op de begane grond kreeg een rondboogpoort omlijst door een monumentale statietrap.
In het midden van de achttiende eeuw raakte De Waag in verval. De trap werd verwijderd en vervangen door een galerij in classicistische stijl. In 1886 maakte de restaurateur, de stadsarchitect J.J. Weve, gebruik van een tekening Abraham de Haen uit 1732 om de oorspronkelijke trap te herstellen.

Herstel

De Waag kreeg tijdens het bombardement geen voltreffer, maar aan de directe omgeving werd grote schade toegebracht. Men ging kordaat aan de slag om de oude entourage bij de Stevenskerk en de Grote Markt zoveel mogelijk terug te brengen, schreef Guus Pikkemaat. "Daar herkregen de Latijnse School, de Kerkboog met de daarboven gelegen Chirurgijnenskamer en het waaggebouw hun voormalige luister."
De restauratie van de Stevenskerk werd in 1969 voltooid: "Het mooiste monument van Nijmegen verhief zich weer in volle luister op de Hundisberg en vormde daar als vanouds de glorieuze bekroning van de stadscontouren."

Restaurant

De Waag werd jarenlang gebruikt als expositieruimte voor de Stichting Nijmeegs Museum voor Beelden Kunsten. De bouw van het door Ben van Berkel ontworpen Museum Het Valkhof op Kelfkensbos maakte een tentoonstellingsruimte aan de Grote Markt overbodig. Het restaurant De Waagh kon nu over het gehele gebouw beschikken.

PS

Lees de interessante uitgave Gelderland: Geschiedenis en bezienswaardigheden om meer te weten te komen over de mooiste provincie van Nederland.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Lees verder: geschiedenis Nijmegen

Gelderland
Nijmegen
Monumenten in Nijmegen

Deze uitgave over Gelderland van Ruud van Capelleveen is zeker niet saai te noemen. Gelderland heeft een rijke geschiedenis en ook landschappelijk veel te bieden. De auteur informeert u op onderhoudende wijze over de geschiedenis en wetenswaardigheden van de honderdvijftig meest interessantste plaatsen in Gelderland.
Bezienswaardigheden in Gelderland


In 'Door de Nederlandse geschiedenis' vertelt Ruud van Capelleveen veel over de Nederlandse geschiedenis: over de moordenaar van Willem van Oranje, Balthasar Gerards, over raadpensionaris Johan van Oldenbarnevelt, die met prins Maurits in conflict raakte, over de invloed van koning Lodewijk Napoleon, die door zijn broer Napoleon Bonaparte aangewezen werd om de Franse belangen te dienen als koning over Nederland, over de Slavenhandel van de WIC en andere belangrijke episodes uit onze vaderlandse geschiedenis.
'Door de Nederlandse geschiedenis' is een bundeling van de beste artikelen van Ruud van Capelleveen over de geschiedenis van Nederland.
Door de Nederlandse geschiedenis

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.