Grondwet 1848

Nieuwe grondwet in revolutiejaar 1848

In 1848 werden in een groot aantal Europese landen vorsten aan de kant geschoven. Koning Willem II ontving een brief van zijn dochter Sophie, die in Weimar getuige was van woedende volksmassa's en onlusten. Willem II besloot tot snel ingrijpen. Hij verzocht Johan Rudolf Thorbecke een nieuwe grondwet te schrijven, waarin de macht van de koning aan banden werd gelegd. Voortaan waren de ministers verantwoordelijk voor het doen en laten van de leden van het Huis van Oranje. De Staten Generaal ging het centrum van de macht vormen.

Beperkt stemrecht

De gewone burger had echter nog niets te vertellen en kon niet kiezen. Het 'eenvoudige volk' was in de ogen van Johan Rudolph Thorbecke nog onvoldoende ontwikkeld. Vooralsnog werd het kiesrecht beperkt tot 'zelfstandige' mannen ouder dan 23 jaar. Mannen die belasting betaalden, dus ongeveer 10,5 procent van de mannelijke bevolking van 23 jaar en ouder, mochten stemmen.

Vrouwenkiesrecht

Vrouwen waren uitgesloten, ook als zij belasting betaalden en aan het leeftijdscriterium voldeden. In de eerste helft van de negentiende eeuw was de uitsluiting van de vrouw aan de maatschappelijke deelname nog zeer vanzelfsprekend. Johan Rudolf Torbecke had er niet eens aan gedacht, om een beperking in de grondwet op te nemen. Deze lacune werd in 1887 gerepareerd, toen vrouwen zich in toenemende mate bewust werden van hun achterstelling en aandrongen op gelijkschakeling. Het algemeen kiesrecht zou pas in 1917 worden ingevoerd. In 1919 kregen de vrouwen ook het actief kiesrecht; zij konden zelf in het parlement gekozen worden. Deze wijzigingen werden in 1922 opgenomen in de Nederlandse grondwet.

Herstel rooms-katholieke hiërarchie

Een van de grote gevolgen van de grondwet van Thorbecke was dat Nederland geen protestante natie meer zou zijn. Iedereen die zich aan de wet hield was Nederlander. Het gevolg hiervan was dat katholieken precies dezelfde rechten kregen als de protestanten. In formele zin bemoeide de Nederlandse staat zich na 1848 niet meer met de levensovertuiging van de burgers.
Het antipapisme zou echter nog lang blijven bestaan. In 1853 zou Johan Rudolf Torbecke door de protestanten als 'vriend van Rome' worden gehaat, toen hij de katholieke kerk toestond weer bisdommen in te stellen. Katholieke processies, die jarenlang verboden waren, mochten weer. Geestelijken mochten weer in ambtsgewaad over straat lopen.

Veranderende politiek

De gewone burgers waren verder niet erg onder de indruk van de veranderingen die in 1848, dankzij de buitenlandse revolutiedreiging, tot stand waren gekomen. De belangstelling van de gewone man voor de landspolitiek zou pas aan het einde van de negentiende eeuw ontstaan, toen de arbeiders in de gaten kregen dat de lagere klassen stelselmatig werden uitgebuit door de industriëlen en de grootgrondbezitters. De kloof tussen rijk en arm moest gedicht worden. Dit proces kwam pas op gang toen de aard van het politieke bedrijf veranderde. In plaats van het algemeen belang te dienen, ontstonden in de tweede helft van de negentiende eeuw partijen die de belangen van groepen (katholieken, protestanten, socialisten etc.) dienden. Herman Schaepman (1844-1903), Abraham Kuyper (1837-1920), Ferdinand Domela Nieuwenhuis (1846-1919) en Pieter Jelles Troelstra (1860-1930) werden de belangrijkste vertegenwoordigers van deze stromingen: Nederland raakte verdeeld in een zuilensysteem.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief staan veel tips en wetenswaardigheden over geschiedenis en cultuur waar u echt iets aan heeft. Lees Door de Nederlandse Geschiedenis en Leven in de delta als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederland. De Grondwet 1848 komt ook voor in de interessante geschiedenisbundel Koning Eenoog.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Door de Nederlandse geschiedenis

'Door de Nederlandse geschiedenis' is een bundeling van de beste artikelen van Ruud van Capelleveen over de geschiedenis van Nederland. Deze auteur toont aan dat geschiedenis buitengewoon verfrissend en boeiend kan zijn.
Door de Nederlandse geschiedenis

Lees verder: meer geschiedenis

Hoofdpagina Geschiedenis
Koning Willem II
Willem II en de Nederlandse Grondwet van 1848

Leven in de delta is een aantrekkelijke geschiedenisbundel en een reis door de tijd en door Nederland. U ziet Nederland door de ogen van een liefhebber van geschiedenis: beleef het verleden van ons land aan de hand van opzienbarende feiten en mooie verhalen.
Leven in de delta


Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Nederlandse kastelen

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.