Smeekschrift en begin Tachtigjarige Oorlog

Filips II en Willem van Oranje

Filips II, de zoon en opvolger van Karel V, was star en recht in de katholieke leer. Hij voerde de vervolging van de ketters op toen hij in 1555 aan de macht kwam. Als zestienjarige reisde de jonge Duitse edelman Willem van Oranje mee met de kennismakingsreis van Filips II door de Lage Landen. Willem van Oranje werd gezien als een veelbelovend hoveling die op de langere termijn van grote waarde kon zijn voor Filips II. Het zou heel anders lopen. Het verschil in geloofsovertuiging leidde tot een bloedige strijd, de Tachtigjarige Oorlog, en de afsplitsing van de noordelijke Nederlanden. Filips II en Willem van Oranje werden tegenstanders.

Hervorming

Al tijdens de regering van Filips vader, Karel V, groeide de aanhang van de hervormden in de noordelijke Nederlanden. Door het gebruik van de drukpers konden de ideeën van de hervorming snel verspreid worden. Vlugschriften werden in duizendtallen gedrukt en door het publiek gretig gelezen. Na vijf jaar waren al meer dan een half miljoen exemplaren van Luthers geschriften in omloop. Boekverbrandingen en andere vormen van terreur hielpen niet. In de Lage Landen was het zaad van de hervorming ontkiemd. In 1545 stelde Karel V een speciale inquisitie in, die in de steden de ketterij moest uitroeien. Vooral de verspreiders van drukwerken, drukkers en boekhandelaren, werden het doelwit. Veel protestanten weken uit naar Londen en Keulen.

Eerste regeringsjaren van Filips II

Koning Filips II benoemde al snel een groot aantal Spaanse ambtenaren en adviseurs in Brussel. Toen hij in 1559 weer naar Spanje vertrok - hij zou nooit meer terugkeren in de Lage Landen - benoemde hij zijn halfzus Margaretha van Parma tot landvoogdes. Margaretha van Parma werd bijgestaan door Antoine Perrenot, later bekend als kardinaal de Granvelle. Willem van Oranje leefde op te grote voet en raakte steeds in financiële problemen. Een huwelijk bood uitkomst voor deze moeilijkheid: Willem van Oranje trad in 1561 in het huwelijk met de steenrijke Anna van Saksen. Door dit huwelijk met een lutherse viel hij bij Filips II en kardinaal Granvelle in ongenade. Willem van Oranje wist dat vooral Granvelle hem in de weg zou blijven zitten en zocht op een manier om deze kardinaal af te zetten. Hiervoor zocht hij steun bij de graven van Egmont en Horne. In 1564 gaf Filips II toe: Granvelle vertrok naar zijn geboortestreek in Bourgondië. In de Nederlanden ontstond hoop op een matiging van de kettervervolging. Filips II zond enkele brieven naar Brussel waarin hij aangaf dat men zich in het noorden geen illusies hoefde te maken over hervormingen. Elk verzet zou als verraad worden opgevat.

Smeekschrift

In 1565 kwamen enkele edelen, waaronder de prins van Oranje, Hendrik van Brederode, Egmont en de broers Jan en Filips van Marnix in kasteel Batestein in Vianen bij elkaar om de ontstane situatie te bespreken. De edelen stelden een 'Smeekschrift' op, waarin verzachting van de inquisitie gevraagd werd. Dit 'Smeekschrift' werd door vierhonderd edelen ondertekend. Een half jaar later, op 5 april 1566, overhandigde een delegatie van tweehonderd edelen, het 'Eedverbond der Edelen', het 'Smeekschrift' in Brussel aan Margaretha van Parma. De optocht van de edelen werd door de hofhouding van Margaretha als wonderlijk ervaren. Voorop liep een eenvoudige mank lopende edelman. Een opmerking van een adviseur van Margaretha, Karel van Berlaymont, zou verstrekkende gevolgen hebben: "N'ayez pas peur, Madame, ce ne sont que des gueux" (Vrees niet, mevrouw, het zijn maar bedelaars). Deze opmerking van Berlaymont werd opgevangen door de edelen. Tijdens een feestmaaltijd bracht Hendrik van Brederode later een heildronk uit: "Ik heb gedronken op de gezondheid van de geuzen. Leve de Geuzen." In de volgende weken verspreidde het begrip 'geus' zich snel door de Lage Landen.

Hertog van Alva

Na de Beeldenstorm in 1566 stuurde Filips II in 1567 de hertog van Alva naar Nederland om af te rekenen met de opstandelingen. Alva liet de graven van Egmont en Horne met een twintigtal andere edelen executeren. Hij stelde een Raad van Beroerten in om iedereen te berechten die betrokken was geweest bij de onlusten in 1566. Ook Willem van Oranje werd door de hertog van Alva gezocht, maar die was op tijd naar Duitsland vertrokken. Ook Willem van Oranje, die tot op dit moment een enigszins afwachtende houding had aangenomen, werd door de Raad van Beroerten veroordeeld: zijn zoon Filips Willem werd ontvoerd naar Spanje en al zijn bezit werd verbeurd verklaard. Door deze veroordeling veranderde Willem van Oranje tot tegenstander van Filips II; hij had niets meer te verliezen en zou zich opwerpen als de aanvoerder van de opstand in de Lage Landen.
De oorlog met Spanje, de Tachtigjarige Oorlog, begon op 23 mei 1568 met de Slag bij Heiligerlee. Willem van Oranje zou in deze strijd een belangrijke rol gaan spelen.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief staan veel tips en wetenswaardigheden over geschiedenis en cultuur waar u echt iets aan heeft. Lees Door de Nederlandse Geschiedenis en Leven in de delta als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederland.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Door de Nederlandse geschiedenis

'Door de Nederlandse geschiedenis' is een bundeling van de beste artikelen van Ruud van Capelleveen over de geschiedenis van Nederland. Deze auteur toont aan dat geschiedenis buitengewoon verfrissend en boeiend kan zijn.
Door de Nederlandse geschiedenis

Lees verder: meer geschiedenis

Hoofdpagina Geschiedenis

Leven in de delta is een aantrekkelijke geschiedenisbundel en een reis door de tijd en door Nederland. U ziet Nederland door de ogen van een liefhebber van geschiedenis: beleef het verleden van ons land aan de hand van opzienbarende feiten en mooie verhalen.
Leven in de delta


Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Nederlandse kastelen

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.