Kasteel De Haar te Haarzuilens

Sprookjeskasteel

Er was eens een fraaie ruïne. Zo kan een sprookje beginnen. In dit geval is het wel een sprookje dat werkelijkheid is geworden. Want het middeleeuwse kasteel de Haar was in de loop der eeuwen een ruïne geworden, waarvan alleen nog de kelderruimten aanwezig waren en enig opgaand muurwerk, maar die verder volkomen onbewoonbaar geworden was.

Familie van Zuylen van Nijevelt

Via vererving, want het kasteel de Haar is nooit verkocht, kwam de ruïne in het bezit van een lid van de familie van Zuylen van Nijevelt, een adellijke familie, die in 1839 koos voor de Belgische nationaliteit. Deze van Zuylen van Nyevelt was Jan Jacob Ghislain. Hij was de meest directe erfgenaam van een zoon van Antonia van Zuylen van Nyevelt, die in 1801 de kasteelruïne in zijn bezit had, maar kinderloos stierf.

Pierre Cuypers

Een kleinzoon van deze Ghislain trouwde in 1887 met Hélène Carline Betsy de Rothschild, een lid van een onmetelijk rijke bankiersfamilie. Dit echtpaar besloot, wellicht op aanraden van jonkheer Victor de Stuers, die verbonden was aan het Nederlandse departement van Kunsten en Wetenschappen, het kasteel volledig te doen restaureren. Victor de Stuers was zeer bevriend met de befaamde architect Pierre Cuypers, die al verschillende grote bouwwerken had ontworpen, waaronder vele kerken, en het Rijksmuseum en het Centraal Station te Amsterdam had gebouwd. Deze architect kreeg de opdracht om kasteel De Haar te herbouwen, waarbij hij kon beschikken over vrijwel onbeperkte geldmiddelen.

Aan de hand van oudere afbeeldingen

Aan de hand van oudere afbeeldingen en opmetingstekeningen, die tegen het einde van de negentiende eeuw van de ruïne van De Haar waren gemaakt, trok Cuypers het oude kasteel getrouw op, op de originele vijfhoekige fundamenten van de ruïne. Bij de herbouw gebruikte hij vele voorbeelden uit de Franse gotiek.

Kasteel moest bewoonbaar zijn

Omdat het kasteel naar de smaak van het begin van de twintigste eeuw bewoonbaar zou moeten zijn, deed Cuypers uiteraard concessies aan het oude middeleeuwse concept. Zo verplaatste hij de ingangspartij naar het noordoosten. De belangrijkste wijziging die Cuypers aanbracht was de echter de overkapping van de binnenplaats. Over de binnenplaats kwam een stalen constructie met een houten bekleding aan de binnenzijde. Tegen de oude buitenmuren van de binnenplaats werden een aantal galerijen aangebracht, zodat de vele kamers van het kasteel individueel bereikbaar werden en niet meer - zoals in de middeleeuwen - het ene vertrek via het er voor liggende bereikt moest worden. Verder bracht Cuypers centrale verwarming aan, installeerde hij liften en stromend water, want het kasteel moest volgens moderne normen bewoonbaar zijn.

Modern kasteel

Voor deze wijzigingen werd hij door velen verguisd, want in die tijd waren er nog velen, die vonden dat een kasteel gerestaureerd moest worden als een middeleeuws kasteel. Een beetje onzin natuurlijk, want ook middeleeuwse kasteelheren zouden, als het hun gegeven zou zijn, met hun tijd zijn meegegaan.
Een ander verwijt dat destijds gemaakt werd, was de verplaatsing van het dorp Haarzuilens. De boerderijen, die in de onmiddellijke nabijheid stonden van de oude ruïne, werden inderdaad verplaatst, maar het ging hier eigenlijk maar om een handvol huizen. De daarin wonenden kregen er enkele kilometers verder een modern optrekje voor terug.

Kasteeltuin

Wat, dank zij de ruime aanwezige geldmiddelen ook kon, was een complete aanleg van de tuinen. Er werden geen jonge boompjes geplant. Neen, er werden volwassen bomen van elders aangevoerd, zodat er direct een volwassen bos in de onmiddellijke nabijheid van het kasteel werd geschapen. Tijdens een rondleiding vertelde de gids dat er in de stad Utrecht zelfs een hoekpand gesloopt moest worden, om de mallejan met de bomen onbeschadigd door de smalle straten van de domstad te kunnen krijgen...

Voorburcht

Het aanzien van het kasteel werd nog verhoogd door de aanleg van de voorburcht met verschillende poortgebouwen, de aanleg van een grand canal. De oude dorpskerk, dicht naast het kasteel werd gehandhaafd en in gebruik genomen als mausoleum voor de adellijke bewoners van het kasteel.
Het gehele complex is een fraai sprookjeskasteel geworden, dat enig is in Nederland.

Voorgeschiedenis

Het eerste begin van het kasteel is enigszins in nevelen gehuld, want het kasteel werd pas voor het eerst in de veertiende eeuw vermeld. Het was toen in het bezit van de familie Van de Haar. Een zekere Gijsbrecht kreeg het kasteel in leen van de heer van Vianen, zodat het kasteel een onderleen van de bisschop van Utrecht werd. In het midden van de vijftiende eeuw kwam kasteel De Haar door vererving in handen van de familie Van Zuylen. Tijdens de Hoekse en Kabeljauwse twisten werd het kasteel geslecht, maar in het begin van de zestiende eeuw werd het weer herbouwd. Vanaf het midden van de zeventiende eeuw kwam het kasteel gedurende ruim honderd jaar in het bezit van andere families, die niet meer op het kasteel woonden. Hierdoor raakte De Haar in verval. Toen de kasteelruïne al enige tijd in het bezit was van de familie Van Zuylen van Nyevelt, ontstonden de plannen voor een complete herbouw van De Haar.

Wapens

De architect Cuypers heeft overal de wapens van de drie belangrijkste families, die het kasteel hebben bewoond, opgenomen. Zo zien we de wapens van de families van Zuylen, de Haar en van Nyevelt, niet alleen op de poortgebouwen en tegen de dakranden, maar ook op tegels in verschillende vertrekken in het kasteel.

Restauratie

Wellicht is de herbouw door Cuypers wat teveel geweest voor de bestaande fundamenten, want gedurende de laatste decaden van de twintigste eeuw zijn er verzakkingen aan het ontstaan. In de overdekte binnenplaats was dit goed te zien. De ontstane schade werd echter grootscheeps gerestaureerd, waarbij gepoogd werd er voor te zorgen, dat het publiek er zo weinig mogelijk last van zou hebben.

Familie Van Zuylen van Nyevelt

Eeuwenlang was de familie Van Zuylen van Nyevelt eigenaar van het bekende kasteel De Haar in Haarzuilen. In 2000 werd de Stichting Kasteel Ter Haar opgericht. Op dat moment droeg Baron Van Zuylen zijn eigendomsrecht op het kasteel, dat hij als erfgenaam in 1960 verkreeg, over aan de stichting. Het omliggende landgoed ging in eigendom over aan de Vereniging Natuurmonumenten. Er werd nog één voorbehoud gemaakt: De familie van Zuylen kreeg het recht om gedurende elke septembermaand op het kasteel, dat zo lang in de familie is geweest, te verblijven. In die maand is het kasteel met omliggende terreinen dan ook voor het publiek gesloten. Tijdens de rest van het jaar echter is het publiek welkom op het gehele landgoed.
Op 2 januari 2011 overleed, op 78-jarige leeftijd, Thierry Baron van Zuylen van Nijevelt. De overleden baron werd op 8 januari 2011 bijgezet in de grafkapel van de familie in de kapel van De Haar. In verband met de uitvaart van de overledene was het kasteel op die dag de gehele dag gesloten.

Bezoek

Het kasteel is vrijwel het gehele jaar, via rondleidingen, toegankelijk voor het publiek. In de rijk gemeubileerde vertrekken zijn vele kunstwerken bijeengebracht. De bezoekers worden hierover tijdens de rondleiding uitvoerig ingelicht. Ook de keukens in de kelderruimten van het kasteel worden getoond. In deze ruimten bevinden zich ook de theeschenkerij en een winkeltje.
In de tuinen kan zonder geleide gewandeld worden. In de maand september woont de familie van Zuylen van Nyevelt op het kasteel. De familie ontvangt er dan op grootse wijze familie, vrienden en bekenden.

Ligging

Kasteel De Haar ligt ten westen van het plaatsje Haarzuilens, ten noordwesten van Vleuten. Vanaf Vleuten wordt het kasteel met borden bewegwijzerd.

Poortgebouw kasteel De Haar

Voor de rijke baron van Zuylen van Nyevelt herbouwde architect Pierre Cuypers op de resten van een oud slot in Haarzuilens een kasteel met een indrukwekkend poortgebouw.
Het poortgebouw van kasteel De Haar

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken we veel aandacht aan kastelen. Lees Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen. Kasteel De Haar te Haarzuilens is opgenomen in Kastelen in Nederland.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Literatuur

Ir. J.D.M. Bardet, Kastelenboek Provincie Utrecht, Bussum,1975, (5e druk).

Drs. H.L. Janssen en Hans Nieuwenhuis, Kasteel De Haar, Serie Nederlandse Kastelen, Nieuwe Reeks deel 15, uitg. Nederlandse Kastelen Stichting, 1986.

Drs. B. Olde Meierink e.a. (red.), Kastelen en ridderhofsteden in Utrecht, Utrecht, 1995.

Eigen documentatie.

Lees verder over kastelen: meer kasteelinformatie

Kastelen Nederland
Kasteel De Haar Dossier

Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Kastelen: Van motte tot buitenplaats


Met 'Kastelen in Nederland' laten wij u genieten van de rijkdom van onze vaderlandse geschiedenis en in het bijzonder van de prachtigste en interessantste kastelen en huizen in Nederland.
Dankzij de vele illustraties is de uitgave 'Kastelen in Nederland' ook een kijkspel. Hierdoor krijgt u niet alleen een goede indruk hoe het kasteel in het Nederlandse landschap staat, maar wordt u ook geattendeerd op de uiterlijke bouwkundige bijzonderheden.
Kastelen in Nederland

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.