Helmut Schmidt (1918-2015)

Europeaan

Helmut Schmidt was van 1974 tot 1982 bondskanselier van Duitsland. In de jaren die volgden bleef zijn mening belangrijk. Hij was betrokken bij de uitgave van het weekblad Die Zeit en schreef boeken, zoals 'Ausser Dienst: Eine Bilanz', waarin hij ook schreef over de problemen die de bankencrisis veroorzaakten. Er verscheen regelmatig een nieuw boek met zijn overdenkingen: 'Was ich noch sagen wollte', 'Ein letzter Besuch: Begegnungen mit der Weltmacht China' en 'Mein Europa', een gesprek met Joschka Fischer over de ontwikkelingen in Europa. Deze Duitser was vooral een Europeaan.

Persoonlijkheid

"Hij was werkelijk een eminente persoonlijkheid in het naoorlogse Duitsland," zei de voormalige minister van Buitenlandse Zaken Hans-Dietrich Genscher. Deze liberaal maakte Helmut Schmidt mee in zijn bangste uren: de ontvoering en de moord door de Rote Armee Fraction (RAF) van Hanns Martin Schleyer, de voorzitter van de Duitse werkgeversorganisatie. Helmut Schmidt kon niet toegeven aan de eisen van de ontvoerders, omdat een dergelijk gebaar zou leiden tot nieuw geweld en meer ontvoeringen.

Tweede Wereldoorlog

Helmut Heinrich Waldemar Schmidt werd op 23 december 1918 geboren in Hamburg. Hij was de oudste zoon van het leraarechtpaar Gustav en Ludovica Schmidt. Hij behaalde in 1937 het diploma aan de middelbare school. Net als zijn tijdgenoten ontving hij een legeroproep. In 1939 werd hij onderofficier bij de luchtverdediging van Bremen. Van 1941 tot en met 1942 diende hij als officier aan het oostfront. Helmut zette zich altijd ijverig in en ontving een IJzeren Kruis voor zijn inzet bij het Beleg van Leningrad. In 1942 trouwde hij met zijn schoolliefde Hannelore (Loki) Glaser (1919-2010). De laatste oorlogsjaren bracht hij door aan het westfront. Schmidt werd in april 1945 op de Lüneburger Heide door de Britten krijgsgevangen gemaakt. Hij werd op 31 augustus 1945 vrijgelaten.

Gedrevenheid

De oorlogsjaren waren bepalend voor zijn ontwikkeling. Zijn latere politieke gedrevenheid kwam daar uit voort: "Ambitie is een term die ik niet van toepassing op mij vindt. Ik wilde natuurlijk publieke erkenning, maar de drijvende kracht was ergens anders," zei Helmut Schmidt in 2008 tijdens een vraaggesprek met Ulrich Wickert in Die Welt. "De drijvende kracht was typisch voor de nieuwe generatie, waartoe ik behoorde: Wij kwamen uit de oorlog, wij hebben veel ellende gezien en beleefd in de oorlog en wij waren vastbesloten een bijdrage te leveren, zodat al deze verschrikkelijke dingen nooit meer zouden gebeuren in Duitsland."

Opvolger van Willy Brandt

Helmut Schmidt pakte na de Tweede Wereldoorlog zijn studie weer op. Hij studeerde economie en staatswetenschap aan de universiteit van Hamburg. Na zijn afstuderen in 1949 werkte hij onder Karl Schiller bij het economische bureau van de gemeente Hamburg. Hij kwam in 1953 voor de Sociaal-democratische Partij van Duitsland (SPD) in de Bondsdag. Van 1958 tot 1961 zat hij ook in het Europese Parlement. Als wethouder van Hamburg toonde hij zijn koelbloedigheid bij een watersnoodramp. Hierdoor werd hij nationaal zo populair, dat zijn partij hem opnam in de 'schaduwregering' voor de verkiezingen in 1965. Van 1967 tot 1969 was hij fractievoorzitter van de SPD in de Bondsdag. Hierna volgden ministersposten: defensie (1969-1972), economie (1972) en financiën (1972-1974).

Bondskanselier

In 1974 volgde Schmidt Willy Brandt op als bondskanselier. Het tweede kabinet van Willy Brandt kende veel problemen. De door de SPD geambieerde sociale vernieuwing bleek veel te duur. De oliecrisis in 1973 verergerde de tekorten. Willy Brandt nam op 6 mei 1974 ontslag, toen bekend werd dat een persoonlijke medewerker, Günter Guillaume, als DDR-spion ontmaskerd was. Later zou blijken dat er nog een andere kwestie speelde. Enkele socialisten, waaronder Herbert Wehner, vonden de toenmalige minister van Financiën, Helmut Schmidt, veel geschikter als bondspresident. Brandt bleef tot 1987 voorzitter van de SPD en het tweetal kwam elkaar nog regelmatig tegen bij partijbijeenkomsten, maar de omgang was niet erg hartelijk meer. Willy Brandt was een van de eerste politici die de wenselijkheid van een snelle hereniging van Duitsland verkondigde, toen in 1989 de Muur in Berlijn viel. De man die geroemd werd om zijn toenadering tot de Russen overleed op 8 oktober 1992.

Crisisaanpak

De regeringsperiode van Helmut Schmidt werd bepaald door de energiecrisis, terrorisme en een economische crisis. In 1973 werden autoloze zondagen ingevoerd om het gebrek aan eigen energiebronnen duidelijk te maken. Schmidt wilde Duitsland onafhankelijk maken van het Midden-Oosten en propageerde daarom het gebruik van kernenergie. Ook werd het probleem van de financiering van de pensioenen voortvarend aangepakt. Onder zijn leiding presteerde Duitsland beter dan de meeste andere geïndustrialiseerde landen. Schmidt had een goede band met de Franse president Valéry Giscard d'Estaing. Door deze vriendschap verbeterde de Europese samenwerking. De twee politieke vrienden vonden dat de Europese leiders op regelmatige basis bijeen moesten komen. Deze bijeenkomst, de Europese Raad, kreeg vanaf 1974 gestalte, werd in 1987 voor het eerst vermeld in de Europese verdragen en kreeg in 1992 een afgebakende rol in het Verdrag van Maastricht. Bovendien bracht hij met Valéry Giscard d'Estaing het Europees Monetair Stelsel tot stand. Dit was de voorloper van de Europese Monetaire Unie.

Fouten

Helmut Schmidt maakte ook fouten. Schmidt was een voorstander van het opwekken van kernenergie. Zijn regering besloot in 1977 tot de bouw van een fabriek voor de opwerking van nucleaire brandstof in Gorleben. Ook pakte hij aanvankelijk de RAF verkeerd aan. Later had hij spijt van zijn bereidheid om te onderhandelen over de vrijlating van de CDU-polticus Peter Lorenz. Deze aanpak leidde tot de ontvoering van Hanns Martin Schleyer.

Ontvoering Hanns Martin Schleyer

In 1977 laaide het geweld van de Rote Armee Fraktion op. Doel van deze acties was de vrijlating van gevangen RAF-leden. Hanns Martin Schleyer werd op 5 september door het Kommando Siegfried Hausner ontvoerd. De vertegenwoordiger van de werkgevers werd elf dagen in een buitenwijk van Keulen verstopt en daarna enige dagen in een woning aan de Stevinstraat in Scheveningen. Een ontvoerder, Angelika Speitel werd betrapt, toen zij onder een valse naam een auto wilde huren. Er volgde een vuurgevecht, maar de terrorist kon ontkomen en waarschuwde haar vrienden. De ontvoerders verhuisden met hun gijzelaar naar Sint-Pieters-Woluwe bij Brussel.
De ontvoerders van Schleyer kregen hulp uit het buitenland. De Palestijnse bondgenoten van het Volksfront voor de Bevrijding van Palestina kaapten een Boeing van Lufthansa en dwong de bemanning naar Mogadishu te vliegen. Helmut Schmidt besloot in te grijpen. Hij stuurde de Duitse elite-eenheid GSG 9 naar het vliegveld in Somalië. Bij de bestorming van het vliegtuig werden alle passagiers bevrijd.

Video

Het mislukken van de kaping was een tegenvaller voor de ontvoerders van Schleyer. De gijzelaar werd gedwongen mee te werken aan een video, waarin hij de Duitse regering opriep hem te ruilen voor elf gevangen RAF-leden. Toen duidelijk werd dat de Duitse regering de eisen van de ontvoerders niet zou inwilligen, pleegden RAF-kopstukken Andreas Baader, Gudrun Ensslin en Jan-Carl Raspe zelfmoord in de gevangenis. Op 19 oktober 1977 vond men het lijk van Schleyer in de kofferruimte van een groene Audi 100. Hij was met drie schoten in het achterhoofd gedood.

Dubbelbesluit

Helmut Schmidt was in 1977 de eerste staatsman die wees op het gevaar van de Russische bewapening. De Russen hadden de SS-20 voor de middellange afstand ontwikkeld, waarmee zij de steden in West-Europa bedreigden. Schmidt was bang dat Europa vernietigd zou worden, terwijl de Verenigde Staten van Amerika daarbij werkeloos zouden toekijken. De dreiging verstoorde het evenwicht, concludeerde de bondskanselier, en drong aan op het NAVO-dubbelbesluit. De NAVO besloot in december 1979 tot plaatsing van 572 Amerikaanse middellangeafstandsraketten in Europa. Het besluit werd een dubbelbesluit genoemd, omdat Rusland tegelijkertijd het aanbod kreeg om onderhandelingen te beginnen om tot een beperking van deze wapencategorie te komen. Het dubbelbesluit werd niet gedragen door de SPD en hierover zou Schmidt later nog veel discussiëren met zijn partijleden, maar met dit besluit dwong Schmidt in het buitenland wel respect af als geopolitiek strateeg. Ook België en Nederland besloten, ondanks massaal protest van de vredesbeweging, tot plaatsing van nieuwe kernwapens. De Belgische regering ging akkoord met de plaatsing van kruisvluchtwapens op vliegbasis Florennes. Het kabinet-Lubbers besloot na enig uitstel tot plaatsing van kruisraketten op Woensdrecht.

Nieuw tijdperk

Bij de verkiezingen van 1980 boekte de FDP veel winst en hierdoor ontstonden er meer spanningen in de coalitie. Zijn kabinet sneuvelde in de zomer van 1982. De verschillen op economisch en sociaal terrein, zoals federale begroting, overheidsschuld en programma's om de werkgelegenheid te stimuleren, waren te groot geworden. Bovendien wilden de socialisten - anders dan Helmut Schmidt - niet instemmen met het NAVO-dubbelbesluit.
In september 1982 dienden de FDP-ministers Hans Dietrich Genscher, Gerhart Baum, Otto Graf Lambsdorff en Josef Ertl hun ontslag in, waarna de SPD toenadering zocht tot de christen-democraten. Ministers uit de gelederen van de CDU namen de opengevallen plaatsen van de FDP-ministers in. Helmut Schmidt moest aftreden. Zijn plaats werd ingenomen door Helmut Kohl, die hiermee begon aan zijn lange regeringsperiode.

Afscheid

Helmut Schmidt vertegenwoordigde zijn partij nu in de Bondsdag. In de jaren die volgden verloor hij nog meer steun voor zijn dubbelbesluit. De partijdagen in november 1983 vormden hierbij een dieptepunt, toen slechts dertien van de vierhonderd leden zijn plannen steunden. Helmut Schmidt verliet drie jaar later de Bondsdag. Op 10 september 1986 hield hij zijn afscheidsrede in het parlement. Na zijn vertrek uit de politiek bleef Schmidt actief als schrijver en uitgever van het opinieweekblad Die Zeit.

Rook

Zijn menig deed er toe in Duitsland en de voormalige kanselier werd regelmatig uitgenodigd door de Duitse televisiezenders. Waar hij sprak, kringelde rook op. Schmidt was een hartstochtelijk roker. Hij werd belangrijk genoeg geacht om het rookverbod tijdelijk op te heffen. Schmidt kocht een enorme voorraad mentholsigaretten, toen hij begreep dat de verkoop van dit product door de Europese Unie mogelijk verboden zou worden. Helmut Schmidt overleed op 10 november 2015 op 96-jarige leeftijd in Hamburg. De voorraad van 38.000 mentholsigaretten was nog niet op. Hij had begrepen dat de honderd waarschijnlijk niet gehaald zou worden, maar hij hield daar wel rekening mee.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken wij veel aandacht aan de geschiedenis van Duitsland en de mooiste plekjes in dit land. Lees Duitsland: Geschiedenis en Wetenswaardigheden als u uw vakantie in Duitsland wilt voorbereiden of meer wilt weten over de geschiedenis van dit interessante land.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Lees verder: meer Politiek

Politiek

Leven in de delta is een aantrekkelijke geschiedenisbundel en een reis door de tijd en door Nederland. U ziet Nederland door de ogen van een liefhebber van geschiedenis: beleef het verleden van ons land aan de hand van opzienbarende feiten en mooie verhalen.
Leven in de delta


Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Nederlandse kastelen

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.