Jan Toorop (1858-1928)

Nederlandse kunstenaar

De Nederlandse kunstenaar Jan Toorop begon als impressionist. Hij ontwikkelde zich via het pointillisme tot een symbolistisch schilder. Toorop was tussen 1880 en 1910 een van de belangrijkste kunstenaars in Nederland. Hij Jan Toorop was niet alleen schilder. Hij werkte ook als tekenaar, etser en lithograaf. Bovendien ontwierp Toorop tegeltableaus, glas-in-loodramen en postzegels.

Jeugdjaren

Johannes Theodorus Toorop werd op 20 december 1858 te Poerworedjo op Java geboren en stierf op 3 maart 1928 in Den Haag. Zijn vader was griffier bij de landraad Begelen in Nederlands Indië. Zijn moeder was op Banka geboren en was half chinees en half Javaans. In 1863 verhuisde de familie naar het eiland Banka waar de vader Toorop administrateur werd bij een tinmijn. Na anderhalf jaar de school in Batavia te hebben bezocht vertrok Jan, zijn familie achterlatend in Nederlands Indië, naar Nederland, waar de opleiding degelijker zou zijn. Jan Toorop woonde na zijn aankomst in Nederland in 1869 bij diverse relaties van zijn ouders en verhuisde regelmatig. Hij bezocht onder andere de HBS in Leiden, en scholen in Winterswijk en Delft. De studieresultaten waren niet best. Jan was niet dom, maar het interesseerde hem niet.

Academie

In 1878 verliet Toorop de Polytechnische School te Delft, waaraan hij twee jaar studeerde onder leiding van Paul Tétar van Elven. In 1880 ging Toorop aan de Academie van Beeldende Kunsten te Amsterdam de lessen van de hoogleraar-directeur August Allebé volgen. Hij legde zich ook toe op beeldhouwkunst en kunstnijverheid. Toorop raakte bevriend met Jan Veth en Antoon Derkinderen en werd lid van de kunstenaarsvereniging St. Lucas, waarvan Willem Witsen voorzitter was. Jans vader ging in 1880 naar Sambas op West-Borneo als assistent-resident. Met zijn vriend Antoon Derkinderen vertrok Toorop in 1882 naar Brussel en begon een studie aan de Brusselse kunstacademie, die toen onder directie stond van Jan Frans Portaels. Toorop bleef de lessen tot 1885 volgen.

Les Vingt

In 1883 richtten Maus en Picard de kunstenaarsgroep Les Vingt (Les XX) op. Het was een groep van twintig kunstenaars die elk jaar in de maanden februari en maart tentoonstellingen organiseerden in Brussel. De exposities werden begeleid door lezingen, concerten en voordrachten. Toorop werd in 1884 als enige Nederlander tot de groep toegelaten. In deze tijd ontstonden veel portretten. Meestal tegen een donkere achtergrond en in een impressionistische stijl. Belangrijke werken uit deze tijd zijn 'Eerbied voor de Dood' (1884) en 'De arrestatie' (1885).

Annie Hall

In 1884 leerde Toorop de uit Engeland afkomstige Annie Hall kennen. Twee jaar later zou Toorop met haar trouwen op 12 mei in Lissadell. Tijdens een reis naar Engeland ontmoette hij onder meer de schilder James Whistler, die hij ook in latere jaren nog bezocht. In 1887 stagneerde de ontwikkeling in het werk van Toorop. In het voorjaar lag hij bijna blind, als gevolg van een geslachtsziekte, in het St. Pietershospitaal in Brussel. Hij genas snel, maar de gevolgen raakte hij niet meer kwijt. Een slepend linkerbeen, waar hij veel pijn door leed, deed hem aan het eind van zijn leven in een wagentje belanden. In november stierf kort na de geboorte zijn eerste dochtertje Mary-Ann.

Pointillisme

In 1887 werd ook het belangrijke pointillistische werk 'Un dimanche d'été à la Grande Jatte' van Georges Seurat tentoongesteld bij Les Vingt. Dit werk moet een grote indruk op Toorop hebben gemaakt. Zelf had Toorop reeds eerder werken gemaakt waarin pointillistische technieken waren toegepast. Hij was de eerste Nederlandse kunstenaar die zich van deze techniek had bediend, zoals in het schilderij 'Bloembollenvelden bij Oegstgeest' (1885).

Symbolisme

Het symbolisme is een stroming in de kunst die we het eerst zien in de Franse literatuur bij schrijvers als Charles Baudelaire, Mallarmé en Paul Verlaine. De kunstenaars duidden de dingen slechts door symbolische begrippen aan, om daardoor een bepaalde zielstoestanden teweeg te brengen. Men wilde afstand nemen van het opkomend materialisme en terugkeren tot de eigen gedachtewereld. Daardoor kwamen dromen, visioenen en sprookjes binnen deze stroming veel voor. In de beeldende kunst werden vaak ethische of religieuze gedachten tot onderwerp gekozen. In het begin van de jaren negentig paste Toorop verschillende stijlen naast elkaar toe, waarin het symbolisme langzamerhand een steeds belangrijker plaats gaat innemen. Belangrijke symbolistische werken van Toorop zijn: 'Les Rôdeurs' (1889-92) en 'De Sphinx' (1897).

Charley Toorop

In de jaren 1890-92 woonde Toorop in Katwijk aan Zee en ontmoette Albert Verwey en andere Tachtigers in Noordwijk. In 1891 werd de dochter van Jan en Annie, Charley, die later een bekend schilderes zal worden, geboren. De eerste symbolische werken van Toorop werden in 1891 in Utrecht en Rotterdam tentoongesteld. En in dat jaar was Toorop medeoprichter van de Haagsche Kunstkring. Een jaar later exposeerde hij zijn symbolische werken bij Les Vingt.

Drie bruiden

Jan Toorop organiseerde de eerste éénmanstentoonstelling van Vincent van Gogh. Deze werd gehouden bij de Haagse Kunstkring in 1892 en de tentoonstelling was later ook nog in Amsterdam te zien. In 1893 werd de symbolische tekening van Toorop 'De drie bruiden', getoond bij de Nederlandsche Etsclub, aangekocht door de kunsthandel Van Wisselingh en in het daarop volgende jaar vond een tentoonstelling plaats in Museum De Lakenhal in Leiden van Toorops werk.

Grafiek

De belangrijkste fase voor Toorop wat betreft zijn droge-naaldkunst ligt rond 1895. Deze techniek gebruikte hij voor zijn meer pittoreske voorstellingen. Van platen gemaakt met droge naald (in tegenstelling tot de ets worden de lijnen niet door zuur uitgevreten) kan maar een beperkt aantal afdrukken gemaakt worden. Hierdoor is veel van Toorop's grafiek niet meer te vinden. In deze tijd maakt hij veel grafiek, boekomslagen en affiches. De affiche 'Delftsche Slaolie' werd wereldberoemd en werd later nog veel aangehaald als voorbeeld van de art nouveau of Jugendstil in Nederland. In ons land werd zelfs van de slaolie-stijl gesproken. Op de affiche zijn twee vrouwen te zien met weelderige haardossen. Het inschenken van de olie lijkt bijzaak. De decoratie is allesoverheersend. Andere belangrijke affiches van Toorop uit deze jaren zijn: 'Het hooge land', 'Beekbergen' (1896) en 'Arbeid voor de vrouw' (1898). Toorop verzorgde een aantal boekomslagen voor Louis Couperus: 'Metamorfose' (1897), 'Psyche' (1898) en 'Babel' (1901).

Domburg

Vanaf 1897 verbleef Toorop in de zomer in Domburg. Dit hield hij ruim twintig jaar vol. Mies en haar vader Johan Drabbe waren met Toorop bevriend en woonden in Domburg. Mies Drabbe regelde van alles bij de tentoonstellingen die Toorop in het door hemzelf ontworpen gebouwtje organiseerde. In Domburg ontmoette Toorop onder andere Piet Mondriaan.

Wiener Secession

In 1898 werden belangrijke tentoonstellingen van Toorop in het buitenland, onder andere München, Dresden en Kopenhagen, gehouden. In 1902 stelde hij met veel succes werken ten toon bij de Wiener Secession. Aan het einde van de negentiende eeuw was daar de kunststroming jugendstil of art nouveau ontstaan. Kunst voor de moderne mens in een betere samenleving. De stijl met gebogen lijnen, asymmetrie en organische vormen maakte grote indruk op Toorop.

Berlage

In 1902 schreef Jan Toorop zijn vrouw, die in Engeland verbleef, dat hij wilde scheiden, omdat de wederzijdse gevoelens te ver uiteenliepen en vreedzaam samenwonen niet mogelijk was. Annie wilde niet scheiden. Vanaf 1899 tot 1904 woonde Toorop geregeld in Katwijk in een huis van Hendrik Berlage. Berlage benaderde Toorop voor het maken van tableaus in keramiek voor de Beurs in Amsterdam. Later zou Toorop ook tegels voor Berlage's creatie het jachtslot Sint Hubertus in Otterlo ontwerpen.

Overgang naar katholicisme

Na een lange periode van voorbereiding ging Jan Toorop over tot het Katholieke geloof. Op 20 april 1905 ontving hij de Eerste Heilige Communie. Langzamerhand zouden religieuze denkbeelden steeds meer in zijn kunst tot uiting komen. In de jaren 1905 tot en met 1908 ontstonden nog veel werken in de divisionistische stijl als 'De Schelde bij Veere' (1907). In 1908 verhuisde Toorop naar Nijmegen. Hij trof in deze stad vele geestelijken, waarvan de meesten banden hadden met het Canisius College, met wie hij uitvoerige gesprekken had. Tijdens de Nijmeegse periode ontstonden veel tekeningen maar weinig schilderijen. In 1912 vond de ontmoeting met Miek Janssen, met wie hij voor de rest van zijn leven zeer bevriend bleef. Toorop raakte diep onder de indruk van de Belgische vluchtelingen. Hierdoor ontstonden in 1914 vele tekeningen met dit onderwerp.

Den Haag

In 1916 verhuisde hij van Nijmegen naar Den Haag en begon te werken aan de Kruiswegstaties voor de St. Bernulphuskerk in Oosterbeek. Hij bleef een uitgebreide correspondentie voeren met Anthonij Nolet, een vriend uit Nijmegen. De zestigste verjaardag van de kunstenaar in 1918 werd uitgebreid gevierd onder andere met een Toorop-tentoonstelling bij Kunsthandel Kleykamp in Den Haag. In 1919 vond de inwijding van de Kruiswegstaties in Oosterbeek plaats. Toorop kon zich nog maar moeilijk verplaatsen door de verlamming van het linker been en zat nu bijna altijd in een wagentje. Met Arthur van Schendel en Miek Janssen maakte Toorop in 1919 een reis naar Lourdes. In de laatste levensjaren werkte Toorop nog steeds veel. Hij maakte vooral tekeningen en grafiek waarin hij het katholicisme propageerde. Zelf beschouwde Toorop het grote stuk 'De Pelgrim' als één van zijn belangrijkste creaties.

Overlijden

Jan Toorop overleed op 3 maart 1928 op 69-jarige leeftijd in Den Haag. Hij werd begraven op de katholieke begraafplaats Sint Petrus Banden aan de Kerkhoflaan. Het grafmonument werd ontworpen door de architect Alexander Kropholler. In verschillende plaatsen werd een straat naar hem vernoemd. Op de oprijlaan van Museum Kranenburgh in Bergen in Noord-Holland staat een stenen beeld van Johan Coenraad Altorf. In Den Haag staat een monument van John Rädecker voor Jan Toorop op de hoek van de Jacob Catslaan en de Buitenrustweg.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief staan veel tips en wetenswaardigheden over geschiedenis en cultuur waar u echt iets aan heeft. Lees Kunstbegrip en Kijken naar Kunst als u meer wilt weten over kunstenaars en kunststromingen.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Lees verder: meer geschiedenis

Biografie

Met 'Uit de kunst' van Ruud van Capelleveen komt u veel te weten over belangrijke kunststromingen en kunstenaars. De auteur koos interessante voorbeelden. De belangrijkste kunststromingen tussen de renaissance en de twintigste eeuw komen in deze uitgave ter sprake. 'Uit de kunst' is een gevarieerde bundel over kunst en kunstenaars.
Uit de kunst

In 'Kijken naar kunst' staan honderdvijftig interessante en fraai geïllustreerde verhalen van Ruud van Capelleveen over opmerkelijke kunstenaars. Hij koos interessante voorbeelden.
De belangrijkste kunststromingen tussen de renaissance en de twintigste eeuw komen in deze uitgave ter sprake.
Kijken naar Kunst

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.