Commanderie van Sint Jan in Nijmegen

Orde aan de Franseplaats

De Commanderie van Sint Jan op de Franseplaats in Nijmegen werd in 1196 gesticht door de burggraaf Alardus en zijn vrouw Uda. In een akte wordt het gebouw aangemerkt als 'hospitium', een ziekenhuis. Het gebouw kwam in 1214 in handen van de ridders van de johannieters. Deze orde, waarvan de naam voluit de Ridderlijke Orde van de Heilige Johannes de Doper van het Hospitaal van Jeruzalem luidde, vestigde een klooster in het pand.

Johanniter Orde

De orde werd opgericht aan het begin van de twaalfde eeuw, toen de Europese ridders ten strijde trokken tijdens de Eerste Kruistocht. De orde had als taak om de pelgrims in het Beloofde Land te beschermen. Na de kruistocht zwermden zij uit over Europa en vestigden overal kloosters. De orde bestaat nog altijd, maar de naam van de ridderorde werd in 1958 gewijzigd in Johanniter Orde en het lidmaatschap van de Nederlandse orde is tegenwoordig voorbehouden aan leden van protestantse adel. De Commanderie van Sint Jan is een van de eerste stenen gebouwen en mede daardoor een van de oudste gebouwen van Nijmegen. De naam danken we aan de Johannieters die er een 'commenderij' gewijd aan Sint Jan van maakten. De commandeur bestuurde het klooster en het landgoed van de johannieters in Nijmegen.

Tachtigjarige Oorlog

In 1576 werden Spaanse soldaten gelegerd in de Commanderie. In de jaren die volgden was de stad afwisselend in handen van protestanten en katholieken en was het steeds in gebruik als legerplaats. Na de inname van Nijmegen door prins Maurits in 1591 kwamen alle katholieke gebouwen in Nijmegen in protestante handen. De Commanderie en de daarbij horende Sint-Janskerk werden hierna onder meer gebruikt als kerk voor de protestante gemeente, kazerne, stal en vleeshal. De kapel bij de Commanderie werd in de zeventiende eeuw afgebroken en het gebouw kreeg een nieuwe bestemming: vanaf 1655 was het de Illustre school, de latere Kwartierlijke Academie van Nijmegen.

Wijnhuis en restauratie

De Commanderie van Sint Jan was aan het einde van de Tweede Wereldoorlog tot een ruïne vervallen. Het pand werd in de jaren vijftig door een antiquair aangekocht. De ondernemer metselde er een romantisch keldergewelf in dat in de smaak van de studenten viel. In de jaren zestig werd Het Wijnhuis een populaire uitgaansgelegenheid.
De gemeente deed tientallen jaren over de herbouw van het stadscentrum. In die jaren werd de Nijmegenaar nog overal in het stadscentrum door de vele lege plekken herinnerd aan het bombardement van 1944. In de jaren zestig wilde de gemeente de oude Commanderie slopen, maar gelukkig leidde dit tot heftige protesten. In 1969 kwam het pand onder monumentenzorg en volgde een ingrijpende restauratie.

Museum Commanderie van Sint-Jan

Nijmegen richtte de Commanderie van Sint Jan in als gemeentemuseum. De gemeente speelde hiermee in op de bestaande belangstelling voor kunst en cultuur. Het gemeentemuseum verhuisde in 1974 van de Mariakapel naar de Commanderie van Sint Jan. Vanaf 1951 organiseerde een stichting exposities in het Waaggebouw op de Grote Markt en dankzij gemeentelijke subsidie kon een collectie hedendaagse kunst gevormd worden. Deze collectie verhuisde ook naar de nieuwe locatie en het Nijmeegs Museum Commanderie van Sint Jan ging ook moderne kunst verzamelen. In de jaren negentig was er ruimtegebrek in de belangrijkste musea van Nijmegen. In 1999 gingen Museum G.M. Kam en de Commanderie van Sint Jan op in Museum Het Valkhof, waarvoor Ben van Berkel aan het Kelfkensbos een nieuw gebouw ontwierp.

Huidige situatie

Na het vertrek van het gemeentemuseum vestigden zich een restaurant en enkele ambachtelijke bedrijven, waaronder een brouwerij in de Commanderie van Sint Jan. De cirkel was weer rond: de verzorging van de mens stond weer centraal op de Franseplaats in Nijmegen.

PS

Lees Door de Nederlandse Geschiedenis en Leven in de delta als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederland.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Lees verder: geschiedenis Nijmegen

Gelderland
Nijmegen
Monumenten in Nijmegen
Cultuur in Nijmegen

Leven in de delta is een aantrekkelijke geschiedenisbundel en een reis door de tijd en door Nederland. U ziet Nederland door de ogen van een liefhebber van geschiedenis: beleef het verleden van ons land aan de hand van opzienbarende feiten en mooie verhalen.
Leven in de delta


In 'Door de Nederlandse geschiedenis' vertelt Ruud van Capelleveen veel over de Nederlandse geschiedenis: over de moordenaar van Willem van Oranje, Balthasar Gerards, over raadpensionaris Johan van Oldenbarnevelt, die met prins Maurits in conflict raakte, over de invloed van koning Lodewijk Napoleon, die door zijn broer Napoleon Bonaparte aangewezen werd om de Franse belangen te dienen als koning over Nederland, over de Slavenhandel van de WIC en andere belangrijke episodes uit onze vaderlandse geschiedenis.
'Door de Nederlandse geschiedenis' is een bundeling van de beste artikelen van Ruud van Capelleveen over de geschiedenis van Nederland.
Door de Nederlandse geschiedenis

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.