Slot Zeist

Buitenplaats in Utrecht

Slot Zeist werd tussen 1677 en 1686 gebouwd naar een ontwerp van architect Jacobus Roman voor Willem Adriaan van Nassau. Willem Adriaan was een kleinzoon van Maurits van Nassau. Het slot werd in 1924 door de gemeente Zeist gekocht. In slot Zeist vinden nu wisselexposities plaats.

Niet geschikt voor verdediging

In Duitsland kent men een streng onderscheid tussen de woorden 'Burg', dat we misschien met burcht mogen vertalen en 'Schloss', waarvoor ons woord slot geschikt zal zijn. Het woord 'Burg' gebruikt men bij onze Oosterburen voor een middeleeuws kasteel, waar de nadruk ligt op de verdedigbaarheid. Het woord 'Schloss' daarentegen gebruikt men voor kastelen, die herbouwd zijn tot een bewoonbaar huis, dus waar de verdedigende functie te loor is gegaan, en ook voor een nieuw gebouwde adellijke woning of paleis.

Betekenis

In Nederland gebruikt men de woorden slot, burcht en kasteel door elkaar, zonder dat er een specifieke betekenis aan gehecht kan worden. Zo kennen we enerzijds de Burcht van Leiden, die een verdedigbare functie had en het Muiderslot en Slot Loevestein, die ook een nog steeds herkenbare, verdedigbare functie hebben gehad. De beide laatste voldoen dus niet aan de Duitse criteria.

Gebouwd omstreeks 1680

Slot Zeist wordt ook slot genoemd, hetgeen volgens de Duitse definitie dus wel juist is, want het gebouw werd pas omstreeks 1680 gebouwd en zeker niet met de bedoeling het een verdedigbare functie mee te geven, integendeel.
De bouwheer van het huidige Slot Zeist was een jongen van plezier. Hij had in Parijs, waar hij geacht werd te gaan studeren, de bloemetjes buiten gezet en keerde terug, toen het leven hem door zijn schuldeisers moeilijk werd gemaakt. Maar hij had wel geleerd hoe de Franse adel woonde en dat wilde hij zelf ook wel demonstreren.

Willem Adriaan, graaf van Nassau

Wie was dan wel deze bouwheer. Wel, dat was Willem Adriaan, graaf van Nassau (sedert 1679) en heer van Odijk. Hij was de kleinzoon van prins Maurits, de befaamde veldheer, die een zoon was van Willem van Oranje, de Zwijger. Prins Maurits, die nooit getrouwd is geweest, had niettemin verschillende kinderen, waarvan de vader van Willem Adriaan er één was.
Terug in het vaderland had Willem Adriaan, vooral door de steun van zijn neef stadhouder Willem III, lucratieve baantjes weten te krijgen, die hem tot een vermogend man maakten. Bovendien trouwde Willem Adriaan met een rijke erfdochter, Elisabeth van der Nisse, die afkomstig was uit Zeeland.

Voorbeeld Versailles

Willem Adriaan had van de Staten van Utrecht toestemming gekregen het oude vervallen Huys te Zeist te vervangen door een nieuw te bouwen huis. Het nieuwe slot moest een soort Versailles worden, vond Willem.
Willem voerde een grootse staat, zoals hij dat ook in Parijs had gedaan, maar op den duur begon zijn gedrag de stadhouder toch te irriteren, zodat diens ruime steun begon af te nemen. De glorie begon te tanen.

Hernhutter Broedergemeenschap

Een kleinzoon van Willem Adriaan zag zich genoodzaakt Slot Zeist te verkopen. Het slot kwam in handen van de Hernhutter Broedergemeenschap, die hiermede in staat werd gesteld de Evangelische Broedergemeenschap in de Nederlanden te vestigen. Ter weerszijden van de laan, die het slot en het centrum van Zeist verbindt, verrezen de achttiende-eeuwse gebouwen, die het Broeder- en Zusterplein vormen.

Restauratie

Het slot werd daarna nog enkele malen verkocht en kwam in 1924 ten slotte in handen van de gemeente Zeist, die Slot Zeist kocht van een bouw- en exploitatiemaatschappij. Hiermee werd Slot Zeist waarschijnlijk gered van een mogelijke sloop.
De gemeente liet Slot Zeist restaureren en ging het gebruiken voor culturele manifestaties. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het slot gevorderd door de Duitse Weermacht. Door onvoorzichtigheid brak in februari 1945 brand uit in de oostvleugel. Het heeft niet veel gescheeld of het slot zou verloren zijn gegaan, maar het hoofdgebouw bleef door de brand onaangetast, al liep het wel grote waterschade op.
In de zestiger jaren werd Slot Zeist opnieuw gerestaureerd, en wel naar de opvattingen van de zeventiende-eeuwse ontwerpers. Hierbij werd voorbij gegaan aan de wijzigingen die Slot Zeist in de achttiende en negentiende eeuw had ondergaan.

Cultuur en commercie

Hoe het ook zij, Slot Zeist is in ieder geval van de ondergang gered en wordt weer gebruikt voor congressen en culturele manifestaties. Het slot wordt tegenwoordig namens de Gemeente Zeist geëxploiteerd als 'een prachtige historische locatie, waar cultuur en commercie elkaar ontmoeten', zoals het in een advertentie werd omschreven.

Renovatie

In 2006 werd het slot geheel gerenoveerd om het aan te passen aan het gebruiksdoel. Tijdens de werkzaamheden werden oude installaties vernieuwd, er werd binnenschilderwerk uitgevoerd, het antieke meubilair werd hersteld en de wandschilderingen werden historisch verantwoord opgeknapt. Hierdoor maakt het gehele interieur weer een frisse indruk.

Ligging

Slot Zeist ligt ten zuidwesten van het centrum van Zeist en is door een ruime bewegwijzering gemakkelijk te vinden. Het is veelvuldig toegankelijk tijdens tentoonstellingen en andere culturele manifestaties.

Willem Adriaan van Nassau

Slot Zeist werd in de zeventiende eeuw door architect Jacobus Roman gebouwd als lustoord voor Willem Adriaan van Nassau. Hij bouwde dit slot op de plek van het middeleeuwse kasteel Zeist. Willem Adriaan had vorstelijke allures, schreef historicus A.I.J.M. Schellart.
Slot Zeist van Willem Adriaan van Nassau

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken we veel aandacht aan kastelen. Lees Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen. Slot Zeist is opgenomen in Kastelen in Nederland.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Kastelen en paleizen

In deze publicatie in de serie Kastelen in Nederland van Ben Hendriks staan vooral veel kastelen en paleizen die zijn bewoond of eigendom zijn geweest van de koninklijke familie die zijn bewoond of eigendom zijn geweest van de koninklijke familie, zoals Huis ten Bosch, Soestdijk, Drakensteyn, Noordeinde, Paleis Het Loo, het Oude Loo. Ook deze uitgave van Ben Hendriks staat weer garant voor veel leesplezier.
Kastelen in Nederland

Literatuur

Aleid W.van de Bunt, Het Slot van Zeist, Zeist, 1969.

Ir. J.D.M. Bardet, Kastelenboek Provincie Utrecht, Bussum, 1975, 5e druk.

Catharina L. van Groningen e.a., De Utrechtse heuvelrug, de Stichtse lustwarande, buitens in het groen, Zwolle/Zeist, 1999.

Drs. R.E. van Ditshuyzen, Oranje Nassau, een biografisch woordenboek, Haarlem, 1992.

Eigen documentatie.

Lees verder over kastelen: meer kasteelinformatie

Kastelen Nederland
Slot Zeist Dossier

Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Kastelen: Van motte tot buitenplaats


Met 'Kastelen in Nederland' laten wij u genieten van de rijkdom van onze vaderlandse geschiedenis en in het bijzonder van de prachtigste en interessantste kastelen en huizen in Nederland.
Dankzij de vele illustraties is de uitgave 'Kastelen in Nederland' ook een kijkspel. Hierdoor krijgt u niet alleen een goede indruk hoe het kasteel in het Nederlandse landschap staat, maar wordt u ook geattendeerd op de uiterlijke bouwkundige bijzonderheden.
Kastelen in Nederland

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.