Rimpeling in de hofvijver

Hofvijver van La Fargue

In de achttiende eeuw wilden de patriotten een einde maken aan het absolutisme van stadhouder Willem V. De stadhouder besliste over de benoeming van burgemeesters, stadssecretarissen en andere bestuurders. Het beviel de regenten niet, dat zij afhankelijk werden van de stadhouder. Joan Derk van der Capellen tot den Pol verspreide in 1781 'Aan het Volk van Nederland'. De patriottenleider riep op tot het indienen van petities en burgerbewapening. Er ontstonden rimpelingen in de Hofvijver.

Gezicht op de Hofvijver

Het Haags Historisch Museum bewaart een gezicht op de Hofvijver vanaf de Korte Vijverberg van Paulus Constantijn la Fargue. De kunstenaar schilderde deze voorstelling van het Binnenhof in Den Haag in 1762, het jaar waarin Peter III van Rusland na zeven maanden werd afgezet door Catharina II, de tsarina die later werd aangeduid als De Grote.

1762

In Frankrijk kwam Jean-Jacques Rousseau met zijn leer over de volkssoevereiniteit. Rousseau ging in ballingschap toen de rechter de verbranding van zijn roman Emile beval. Op aanraden van de Nederlandse ambassadeur in Parijs, Mattheus Lestevenon, werd de opruiende roman van Rousseau enkele weken later ook door de Staten van Holland verboden.

Stadhouder

Willem V van Oranje Nassau (1748-1806) stond in 1762 klaar om officieel stadhouder van de Republiek der Verenigde Nederlanden te worden. Hij volgde op driejarige leeftijd zijn vader Willem IV op, die na een kuur in Aken in oktober 1751 in Den Haag was overleden. Anna van Hannover nam de landszaken als regentes waar tot haar dood in 1759. Hertog Lodewijk Ernst van Brunswijk nam de opvoeding van Willem V op zich tot zijn meerderjarigheid in 1766. Over de meerderjarigheid van de erfprins is jarenlang onenigheid geweest. Pas in 1766 vonden de staten hem oud genoeg, de prins werd dat jaar 18 jaar, en kon hij op 8 maart aantreden als stadhouder. Willem trad op 4 oktober 1767 in Berlijn in het huwelijk met Wilhelmina van Pruisen, een nicht van koning Frederik de Grote.

Verlichting

Het boek van Jean-Jacques Rousseau kon verboden worden, maar zijn ideeën konden niet tegengehouden worden. Zijn invloed op de Verlichting was groot en tijdens de Franse Revolutie zou hij geëerd worden door de revolutionairen, die in hem hun voorbeeld zagen. De tweede helft van de achttiende eeuw was een roerige tijd. In Nederland raakte Willem V tijdens de patriottentijd steeds dieper in de problemen. Hij deed wel enige moeite om het regeringssysteem te hervormen, maar dit gebeurde steeds te weinig en te laat. De patriotten waren beïnvloed door de ideeën van Rousseau over de volkssoevereiniteit. Zij wilden een meer representatieve volksvertegenwoordiging en vrijheid van vergadering en meningsuiting.

Patriotten

De patriotten wilden een einde maken aan het absolutisme van stadhouder Willem V. De regenten hadden hun macht in 1748 ingeperkt zien worden door de regeringsreglementen van Willem IV. De stadhouder kreeg hierdoor de beslissende stem bij de benoeming van burgemeesters, stadssecretarissen en andere bestuurders. Het beviel de regenten niet, dat zij afhankelijk werden van de stadhouder. Joan Derk van der Capellen tot den Pol verspreide in 1781 'Aan het Volk van Nederland'. Dit geschrift bevatte scherpe kritiek op de stadhouder. De patriottenleider riep op tot het indienen van petities en burgerbewapening. In 1783 werd in Dordrecht het eerste exercitiegenootschap opgericht. De 'Vrijheid' kreeg navolging in andere steden.

Goejanverwellesluis

Willem V werd in het defensief gedwongen. Tijdens een reis van de stadhouder naar Friesland ontnamen de Staten van Holland hem het commando over het Haagse ganizoen. In november 1786 verhuisde Willem V naar Nijmegen. In mei 1787 reisde zijn echtgenote Wilhelmina van Pruisen met een groot gevolg naar Den Haag. Zij werd door patriotten tegengehouden in de omgeving van Goejanverwellesluis en moest onverrichter zake terugkeren naar Nijmegen. Frederik Willem II van Pruisen kwam zijn zuster te hulp. Hij viel met een leger van twintigduizend man Nederland binnen. Willem V was op 17 september 1787 weer in Den Haag. Na de Oranjerestauratie verloren de patriotten hun zetels in de vroedschap en hun bezittingen werden verbeurd verklaard. Veel patriotten vluchtten daarna naar Noord-Frankrijk, waar korte tijd later de Franse Revolutie voor een politieke omwenteling zou zorgen.

Pichegru

De Franse generaal Charles-François Dumouriez kreeg in 1792 opdracht om de Nederlanden binnen te vallen. Hij kreeg assistentie van de Nederlandse patriotten. Herman Willem Daendels nam zitting in het Bataafs Comité, dat een omwenteling in de Nederlandse Republiek voorbereidde. Daendels keerde in 1794 als brigadegeneraal in het leger van Jean-Charles Pichegru terug naar de Nederlanden. Op 4 november viel Maastricht en op 27 december staken de Franse troepen onder Pichegru de Maas over. Op 10 januari passeerde Pichegru met zijn patriotten de Waal. De hulptroepen van Willem V uit Pruisen en Engeland trokken zich terug.

Afscheid

Het was een verloren zaak voor de stadhouder. Utrecht capituleerde op 16 januari 1795. Stadhouder Willem V schreef twee dagen later een afscheidsbrief aan de Staten-Generaal. Hij droeg het bevel over aan Guillaume Anne de Constant Rebecque de Villars en scheepte zich in Scheveningen in. De pink Johanna Hoogenraadde bracht hem naar Engeland, waar de verdreven stadhouder Kew Palace ter beschikking kreeg. Later verhuisde Willem V naar Hampton Court Palace. In 1801 trok hij zich terug op zijn buitenplaats Oranienstein bij Dietz. Daar schreef hij zijn brieven van Oranienstein, waarin hij de Bataafse Republiek erkende en afstand deed van zijn rechten als erfstadhouder. Willem V overleed op 9 april 1806 in Braunschweig.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken we veel aandacht aan royalty en koninklijke huizen. Lees Koninklijke Geschiedenis als u meer wilt weten over de geschiedenis van de belangrijkste koninklijke huizen.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Lees verder: meer Koninklijk Huis

Koninklijk Huis
Koninklijk Huis in Nederland
Koninklijke Geschiedenis

In deze bundel is een eerste selectie opgenomen van de artikelen die Ruud van Capelleveen over het Koninklijk Huis schreef. Voor deze uitgave werden de meeste artikelen herschreven, geactualiseerd en aangevuld. Door deze wijzigingen blijven de artikelen interessant; nu en later.
Koninklijke geschiedenis


In deze publicatie in de serie Kastelen in Nederland van Ben Hendriks staan vooral veel kastelen en paleizen die zijn bewoond of eigendom zijn geweest van de koninklijke familie die zijn bewoond of eigendom zijn geweest van de koninklijke familie, zoals Huis ten Bosch, Soestdijk, Drakensteyn, Noordeinde, Paleis Het Loo, het Oude Loo. Ook deze uitgave van Ben Hendriks staat weer garant voor veel leesplezier.
Kastelen in Nederland


Met deze uitgave over het Britse vorstenhuis komt u veel te weten: niet alleen over het wel en wee van alle Engelse koningen en koninginnen, maar ook over de tijd waarin zij leefden, de machtsstrijd waarin de koningen verwikkeld raakten en de oorlogen die zij voerden. In dit digitale boek staan alle Britse koningen en koninginnen vanaf Willem de Veroveraar.
Engelse koningen en koninginnen

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.