Bevrijding Nederland 1945: Oranje bitter

Einde Tweede Wereldoorlog

'Oranje bitter: Nederland bevrijd!' beschrijft de bevrijding van Nederland van september 1944 tot augustus 1945. De bevrijding aan het einde van de Tweede Wereldoorlog ging immers in twee etappes. In de herfst werden de meeste gebieden beneden de rivier de Waal bevrijd. Na een verschrikkelijke hongerwinter kwam de bevrijding van de noordelijke provincies van Nederland pas na de inname van Berlijn door de Russen en de dood van Adolf Hitler.

Alle remmen los

"De relaties tussen de Amerikaanse militairen en de Maastrichtse vrouwen en meisjes waren al meteen buitengewoon hartelijk," schreef Martin Bossenbroek. Binnen de kortste keren waren er dancings waar de Maastrichtse vrouwen hun bevrijders bedankten. Maastricht was ook in zedelijk opzicht bevrijd. De bevolking losgeslagen: seks, geweld en diefstal waren aan de orde van de dag. "Alsof met het Duitse juk ook het keurslijf van de beschaving was afgeworpen, zo noteerden vele verontruste waarnemers." Naar de huidige maatstaven moeten we dit nuanceren. Relaties tussen soldaten en Nederlandse vrouwen waren voor sommigen misschien aanstootgevend, maar zij vormden geen bedreiging voor de rechtsorde. Dat waren de diefstallen en afrekeningen wel. "Voor sommigen betekende de bevrijding vooral: alle remmen los."

Collaborateurs

De meeste Nederlanders denken bij de bevrijding van Nederland aan in oranje hossende en met vlaggen zwaaiende landgenoten. Dat zijn de beelden die we graag zien en die we in onze harten hebben gesloten. Minder graag kijken we naar de keerzijde: het ongeremde geweld waarmee vermeende landverraders werden gelyncht. "Op last van het Geallieerde Militaire Gezag mogen geen 'dames', uitgezonderd vrouwelijke leden NSB, worden gearresteerd en kaalgeknipt," waarschuwde commandant Tjalma in Doetinchem. Dergelijke voorschriften werden bijna nooit nageleefd. Vrouwen die een relatie waren aangegaan met een Duitse soldaat werden bijna overal opgejaagd, kaalgeschoren en beschimpt.
Landverraders moesten hun verdiende loon krijgen. In september 1944 had G.J. van Heuven, minister van Justitie, al via Radio Oranje laten weten dat het openbaar bestuur na de bevrijding zou worden gezuiverd. Collaborateurs zouden een snelle, strenge en rechtvaardige berechting krijgen.

Afrekening

Het militaire gezag legde de uitvoering van de arrestaties in handen van de Binnenlandse Strijdkrachten. Deze amateurs konden zich nauwelijks in toom houden. Ze sloegen er voortvarend op los. Duizenden mensen werden gearresteerd en zonder vorm van proces maandenlang vastgezet. 150.000 Nederlanders belandden in interneringskampen. In deze kampen kwamen veel excessen voor.
"Jaren van bijzondere rechtspleging en felle maatschappelijke discussie waren het gevolg." Willem Schermerhorn, de eerste naoorlogse premier, kwam al snel tot de conclusie dat het onbegonnen werk was om iedereen te berechten. De 'lichtere gevallen' werden vanaf oktober 1945 vrijgelaten. Enkele topmensen van de NSB, zoals Anton Mussert, Max Blokzijl en Hanns Albin Rauter, werden veroordeeld tot de doodstraf. In totaal werden 154 doodstraffen uitgesproken, waarvan er veertig zijn voltrokken. Anderen werden tot lange gevangenisstraffen veroordeeld. Een aantal collaborateurs onttrok zich aan rechtsvervolging door vestiging in Duitsland. Hierdoor kon het gebeuren, dat de in 1949 in Nederland veroordeelde moordenaar Heinrich Boere tot op zeer hoge leeftijd ongestoord in Duitsland kon wonen. Pas in 2009 concludeerde het hof van beroep in Keulen dat Heinrich Boere alsnog berecht mocht worden. Op 14 december 2011 werd de, inmiddels 90-jarige, SS'er overgebracht naar een gevangenishospitaal.

Terugkeer Oranjes

In maart 1945 zette koningin Wilhelmina in Zeeland weer voet op Nederlandse bodem. Zij maakte een tiendaagse rondreis door de bevrijde provincies. Het weerzien met de Nederlandse bevolking was emotioneel en hartversterkend. "Onvoorwaardelijker aanhankelijkheid dan in 1945 hebben de Oranjes waarschijnlijk nooit genoten," schreef Bossenbroek. "Wilhelmina, Bernhard, en toen de situatie helemaal veilig was ook nog eens Juliana en de vertederende prinsesjes, ze konden zich verheugen in een ongekende populariteit."

Boek en dvd

'Oranje bitter: Nederland bevrijd!' is een multimedia aanbieding. Behalve het boek bevat deze uitgave een dvd met historische filmfragmenten. Het door Martin Bossenbroek geschreven boek verscheen in 2010 bij Waanders. De uitgave kwam tot stand in samenwerking met de Koninklijke Bibliotheek en het Nationaal Archief in Den Haag naar aanleiding van de tentoonstelling in de 'Verdieping van Nederland', de gezamenlijke tentoonstellingsruimte van deze twee instellingen. 'Oranje bitter: Nederland bevrijd!' bevat alle aspecten van de bevrijding van de Duitse en Japanse bezetting in Nederland en Nederlands-Indië in 1945.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken we regelmatig aandacht aan de beslissende momenten en belangrijkste personen in de Tweede Wereldoorlog. Lees Tweede Wereldoorlog: de Hoofdrolspelers als u meer wilt weten over de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Lees verder: meer Tweede Wereldoorlog

Tweede Wereldoorlog

'Tweede Wereldoorlog: de hoofdrolspelers' is de 'wie is wie' van deze oorlog. In deze publicatie nam Ruud van Capelleveen de belangrijkste personen op die een rol van betekenis speelden in dit wereldomvattende conflict. U kunt in deze biografiën snel de belangrijkste feiten opzoeken.
In 'Tweede Wereldoorlog: de hoofdrolspelers' van Ruud van Capelleveen treft u de biografieën aan van 165 mannen en vrouwen die in deze oorlog een beslissende rol speelden.
Tweede Wereldoorlog: de hoofdrolspelers


In 'Door de Nederlandse geschiedenis' vertelt Ruud van Capelleveen veel over de Nederlandse geschiedenis: over de moordenaar van Willem van Oranje, Balthasar Gerards, over raadpensionaris Johan van Oldenbarnevelt, die met prins Maurits in conflict raakte, over de invloed van koning Lodewijk Napoleon, die door zijn broer Napoleon Bonaparte aangewezen werd om de Franse belangen te dienen als koning over Nederland, over de Slavenhandel van de WIC en andere belangrijke episodes uit onze vaderlandse geschiedenis.
'Door de Nederlandse geschiedenis' is een bundeling van de beste artikelen van Ruud van Capelleveen over de geschiedenis van Nederland.
Door de Nederlandse geschiedenis

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.