De herontdekking van Nederland

Nederlandse identiteit

De uitspraak van prinses Máxima over de Nederlandse identiteit in 2007 kwam niet zomaar uit de lucht vallen. In haar toespraak kwam prinses Máxima tot de conclusie, dat een typische Nederlander niet bestaat. Je kunt wel van bijzondere kenmerken (koekje bij de thee, verjaardagsvisite) spreken, maar Nederland is vooral een verzamelplaats van identiteiten. De reactie en verontwaardiging van bestuurders van de Oranjeverenigingen, die juist die week vergaderden, wekte enige bevreemding. De organisatoren van de jaarlijkse oranjefolklore vonden de opmerking van prinses Máxima vreemd en on-Nederlands. "Natuurlijk is er een Nederlandse identiteit. Wij zijn het levende bewijs," leken de vertegenwoordigers van de Oranjeverenigingen te zeggen, terwijl ze na het koekhappen, volksdansen en zaklopen een oranjebitter achterover sloegen. Máxima zal tijdens haar eerste optreden op koninginnedag ogen te kort zijn gekomen. Zoveel gekkigheid verzin je niet zomaar. Daar was jarenlang aan gewerkt. Generatie na generatie had iets nieuws aan de traditie toegevoegd. Bovendien zag ze dat deze folklore door een bonte stoet mensen werd beoefend: naast bleke mensen deden ook vrouwen met hoofddoek mee. In de verte meende ze zelfs een kale nicht te zien die achtervolgd werd door een man met een door waterstofperoxide aangetaste haardos. Máxima had het goed gezien: het was feest in Nederland.

Herontdekking

In 2002 werd de politicus Pim Fortuyn korte tijd voor de verkiezingen vermoord in het mediapark van Hilversum. Nederland raakte in een staat van verwarring en stemde massaal bij de verkiezingen op de dode politicus. Zijn uitvaart werd rechtstreeks uitgezonden en nooit eerder werd zo snel een standbeeld opgericht voor een man met zo veel beloften en zo weinig verdiensten.
Na de komst en de ondergang van de politieke beweging van Pim Fortuyn zijn een aantal boeken verschenen, waarin een zoektocht naar de typisch Nederlandse identiteit en gewoonten centraal stond. Een voorbeeld hiervan is 'De herontdekking van Nederland' van Herman Pleij. In deze in 2003 bij uitgeverij Prometheus verschenen bundel werden een aantal essays bijeengebracht over Nederlandse eigenaardigheden en de collectieve mentaliteit. Van voetbalgekte tot Sinterklaas en van oorlog tot zinloos geweld; Herman Pleij biedt een breed scala aan onderwerpen waarbij identiteit en mentaliteit een rol spelen.

Oranjegevoel

In 'De herontdekking van Nederland' besteedt Herman Pleij uiteraard aandacht aan het oranjegevoel, waartoe prinses Máxima sinds 2002 behoort. Het oranjegevoel bestaat niet alleen uit het vieren van koninginnedag en een zekere adoratie van het koningshuis, maar ook uit verkleedpartijen op de tribunes van ijsbanen en voetbalvelden. "Een voetbalwedstrijd krijgt steeds meer het karakter van een voetbaldienst, waarbij ritueel en vocabulaire van de diverse kerkgenootschappen met graagte overgenomen worden. [...] Wordt de Arena een kathedraal en treffen we overeenkomstige rituelen aan, dan groeit Cruijff vanzelf uit tot een god."
Het uitdragen van oranjegevoel is echter niet gewoon. Het is immers "zeer Hollands om de ondergane emoties op de meest gedempte wijze aan te geven."

Prins Claus

Prins Claus was volgens Herman Pleij een toonbeeld van specialist in het gewoon doen. Dat hoorde bij zijn functie in de schaduw van de kroon van Beatrix. Pleij schreef een lofzang op Claus in het hoofdstuk 'Anarchist naast de troon'. "Bij Claus past geen massahysterie. Daarvoor is hij eenvoudig te beschaafd," schreef Pleij na diens overlijden. Claus was een getekend mens, met een "zichtbare melancholie bij het onvermijdelijke optreden in het openbaar en zijn bijna ongegeneerde openheid over de zware depressies die hem teisterden." Deze depressies "maakten hem voor zeer velen de haast tastbare exponent van wat Nederlanders in de kern betogen te zijn: heel gewoon en toch ook weer zo bijzonder."
Claus was inderdaad een beschaafde man en een heel ander figuur dan zijn voorganger in de schaduw van de troon. Prins Bernhard doodde zijn tijd met de jacht op wild en gewillig vlees en terwijl deze prins achter zijn koninklijke hoogheid aanliep, wandelde prins Claus de Vierdaagse in Nijmegen. Bernhard maakte plezierreisjes naar Afrika en Claus probeerde iets positiefs tot stand te brengen in de Derde Wereld. Twee goede Duitsers, maar ook zeer verschillend!

Volksaard

Zo is het uiteraard ook met de Nederlanders. U bent anders dan uw buurvrouw of buurman en toch zijn wij allen getekend door het waterrijke polderlandschap. Buitenlanders zien dat direct: de Nederlander vindt geld verdienen meestal belangrijker dan principes, is ijverig, nuchter, vredelievend, pragmatisch en gierig. Wij hebben een typische overlegcultuur met veel politieke partijen. Wij - behalve Geert Wilders en enkele andere reactionairen - staan in principe open voor nieuwe culturen en gebruiken. De Nederlanders zijn een gelukkig volk met goede sociale voorzieningen en een uitstekende medische stand. Kortom alle voorwaarden voor een gelukkige samenleving zijn aanwezig, maar het ligt misschien niet in onze aard om dat toe te geven.

Onthechte samenleving

Geert Wilders kan plaats nemen in de trein van kogelbriefschrijvers, vernielers en andere relschoppers, die fatsoen een gepasseerd station vinden. Helaas zullen we, in de woorden van Herman Pleij, "moeten leren accepteren dat de ideologische onthechte samenleving met haar nieuwe communicatiecultuur zulke zwaar gefrustreerde monsters kan baren."

Gewoon doen

De Nederlander houdt niet van dikdoenerij en heeft het 'gewoondoen' net als prins Claus tot tijdverdrijf verheven. "Gewoon doen, in de zin van niet aanstellen en geen verbeelding tonen, is," volgens Herman Pleij, "allengs verheven tot zowel herkenningsteken als toetssteen van modern Nederlanderschap. [...] Niemand vindt zich gewoon in Nederland, maar onder hoog en laag zijn opmerkingen als 'ik ben maar een heel gewoon mens' bijzonder in trek. Dat is een tamelijk geraffineerde manier om de eigen voortreffelijkheid te afficheren [...]."
Nederlandse staatslieden staan er bij internationale conferenties, vaak als houten klazen bij. In dat gezelschap voelen wij ons zichtbaar niet thuis. Van overlegsituaties houden we wel, maar wel op basis van gelijkwaardigheid en niet met het mes op tafel.

Poldermodel

In 'De herontdekking van Nederland' schenkt Herman Pleij veel aandacht aan het poldermodel. "Voor de Nederlander is de permanente overlegcultuur, het zoeken naar raakvlakken, het vinden van compromissen en het steeds uitkomen in het midden - het poldermodel - een manier van leven. Wie daar tegen is, is misschien tegen Nederland."
Herman Pleij schrijft dat problemen ontstonden na de "vrij plotselinge overvloed van instromers." Dit werkte "te veel averechtse effecten in de hand. Bovenal botsten twee fundamentele pijlers van het polderisme, waarbij de sympathie naar de verkeerde kant doorsloeg, namelijk de traditie van de beschaafde tolerantie volgens het model van het erasmiaanse humanisme. Die inschikkelijkheid heeft zich ontwikkeld in het kader van de diepe overtuiging dat men recht heeft op een eigen mening, bij gelegenheid ook op te vatten als een compleet eigen cultuur." Volgens Herman Pleij had de overheid eerder moeten ingrijpen en moeten streven naar meer samenhang in onze multiculturele samenleving. De mogelijkheid om eerder in te grijpen werd volgens hem afgesneden door het, juist voor Nederland zo kenmerkende, diep gewortelde humanisme.
Als in de jaren negentig bijvoorbeeld was geluisterd naar de redelijk milde Bolkestein was er geen voedingsbodem ontstaan voor de fanatieke politicus Geert Wilders, die achter elk probleem in de Nederlandse samenleving een islamitisch complot bespeurt.

Tolerantie

Volgens Herman Pleij kun je beter niet schrijven over onze volksaard of volkskarakter. Deze termen zijn onhandelbaar en besmet "geraakt door een onguur nationalisme, sinds de negentiende eeuw uitmondend in de eigentijdse rassenwaan [..]." Hoe tolerant Herman Pleij (1943) zelf is blijkt uit een beschreven bezoek aan Duitsland, waar hij achter elke handeling en elk gebaar een verband met de Tweede Wereldoorlog weet te leggen. Het hoofdstuk heet 'Moffenhaat' en kan bij lezing van zijn boek beter overgeslagen worden. 'Moffenhaat' is iets dat in Nederland alleen nog voorkomt bij voetbalfanaten en mensen, die de beleving van de Tweede Wereldoorlog net gemist hebben en is niet te beschouwen als iets typisch Nederlands - vraag dat maar aan de oudere Polen of Russen die de Tweede Wereldoorlog wel moesten verduren.

Geert Wilders

Wilders heeft het woord tolerantie ook in de ban gedaan. Zelfs de kerstboodschap in 2007 van koningin Beatrix, sinds jaar en dag toonbeeld van Nederlands calvinisme, is volgens Geert Wilders niet vrij van islamitiserende smet en de koningin moet zich volgens deze politicus daarom alleen nog bezighouden met - wat Claus de 'core business' (voornaamste bezigheid) noemde - het linten knippen.
We lijken in Nederland helemaal doorgeschoten te zijn. Met simpele redenaties, zoals die door Geert Wilders en Rita Verdonk worden vertolkt zullen we geen vraagstuk kunnen oplossen. Bovendien moeten we onze problemen niet overdrijven en zeker niet creëren. We moeten vertrouwen houden en niet als lemmingen recht door zee Rita Verdonk volgen of meelopen in de carnavalsoptocht van buutreedner Wilders.
Nuchterheid schijnt ook een typisch Nederlandse eigenschap te zijn, die kunt u ook eens proberen!

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief staan veel tips en wetenswaardigheden over geschiedenis en cultuur waar u echt iets aan heeft. Lees Door de Nederlandse Geschiedenis en Leven in de delta als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederland.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Lees verder: meer geschiedenis

Episoden

Leven in de delta is een aantrekkelijke geschiedenisbundel en een reis door de tijd en door Nederland. U ziet Nederland door de ogen van een liefhebber van geschiedenis: beleef het verleden van ons land aan de hand van opzienbarende feiten en mooie verhalen.
Leven in de delta


Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Nederlandse kastelen

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.