Toegangsbruggen bij kastelen

Kastelen in detail

De meeste kastelen in Nederland werden gebouwd op een omgracht terrein. Een gracht was de meest eenvoudige manier om het kasteel te verdedigen en om de vijand op afstand te houden. Maar het kasteel moest natuurlijk wel bereikbaar zijn voor hen die er hun heil zochten of het kasteel bewoonden. Voor de bereikbaarheid van het eenvoudige kasteel, motte of woontoren, werd daarom een houten toegangsbrug over de gracht gebouwd. Deze bruggen zullen aanvankelijk wel erg primitief zijn geweest en vaak hebben bestaan uit niet meer dan enkele planken. In de loop der tijd zal ook bij de bruggen een ontwikkeling hebben plaatsgevonden naar wat minder eenvoudigs.

Brug over kasteelgracht

Bij wat bredere grachten konden planken niet meer volstaan en moesten er palen in de gracht worden geslagen, waarop de brugdelen konden rusten. Van deze eerste eenvoudige bruggen werden bij opgravingen nog wel eens resten teruggevonden.
Een volgende stap in de ontwikkeling van bruggen was de vervanging van enkele losse planken, die in tijd van nood konden weggenomen. Deze vervanging bestond uit een door een beweegbaar gedeelte in het brugdek aan te brengen. Dit beweegbare deel kon op eenvoudige wijze, met behulp van een contragewicht overeind worden gezet. Vaak werd dit systeem gecombineerd met een extra afdichting van de voorpoort door er voor te zorgen dat het brugdek ook de voorpoort afsloot.

Voorbeelden

Op een detail van een tekening van Cornelis Pronk uit omstreeks 1646, waarop het kasteel Nijeveld of Nieveld is afgebeeld, is dit goed te zien. Kasteel Nijeveld lag tussen Utrecht en Harmelen. Ook bij de poort van het Muiderslot zien we deze constructie.
Nog weer later in de tijd werden delen van bruggen uit baksteen gemaakt. Meestal ging het dan om het eerste deel van de brug die naar het kasteel leidt, terwijl het laatste gedeelte bij de kasteelpoort nog werd uitgevoerd als klapbrug of als ophaalbrug.

Ophaalbrug

Een bijzondere en vaak erg fraaie brugvorm is de ophaalbrug. Dit type brug kunnen we nog bij veel kastelen bewonderen, zoals bij kasteel Nijenrode aan de Vecht in Utrecht of de Nienoord bij Leek in Groningen. Op de foto zien we de ophaalbrug van kasteel Neerijnen. Dit kasteel ligt in het plaatsje Neerijnen aan de noordzijde van de Waal bij Zaltbommel. Het lijnenspel van een dergelijke brug spreekt altijd tot de verbeelding.

Baksteen

Maar de meeste bruggen werden na de middeleeuwen gebouwd in baksteen als vaste bruggen, want een noodzaak om iemand buiten de deur te houden was er eigenlijk niet meer. Bovendien was het onderhoud van houten bruggen erg intensief en daardoor kostbaar. Alleen voor statusdoeleinden werden hier en daar houten (ophaal)bruggen gehandhaafd.

Praalbrug

Het grotendeels verdwenen slot Heemstede werd een lusthof die in 1620 gekocht werd door Adriaan Pauw (1585-1653). Hij was onder meer raadpensionaris van Holland. Hij liet ter gelegenheid van de Vrede van Munster als toegang naar zijn landgoed de Pont Pacis of Vredesbrug bouwen. Deze brug is bijzonder fraai gebouwd. Het Oude Slot is nu een trouwlocatie, waarbij de toegang naar het Oude Slot over de Vredesbrug een zekere sfeer schept.

Demping

Bij sommige kastelen is in de laatste eeuwen de slotgracht geheel of gedeeltelijk gedempt en is er zelfs geen brug meer nodig om het kasteel binnen te komen. Een voorbeeld hiervan is het kasteel Hernen in de tegenwoordige gemeente Wijchen.

Foto's

Van boven naar beneden:

de slotbrug naar de voorburcht van kasteel Doornenburg in de oostelijke Betuwe.

detail tekening Cornelis Pronk uit omstreeks 1646 van kasteel Nijeveld of Nieveld.

de brug van het Muiderslot.

de ophaalbrug van kasteel Neerijnen in de Neder-Betuwe

de Pont Pacis of Vredesbrug van het Oude Slot te Heemstede

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken we veel aandacht aan kastelen. Lees Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Lees verder over kastelen

Nederlandse Kastelen
Middeleeuwse kastelen

Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Kastelen: Van motte tot buitenplaats


Met 'Kastelen in Nederland' laten wij u genieten van de rijkdom van onze vaderlandse geschiedenis en in het bijzonder van de prachtigste en interessantste kastelen en huizen in Nederland.
Dankzij de vele illustraties is de uitgave 'Kastelen in Nederland' ook een kijkspel. Hierdoor krijgt u niet alleen een goede indruk hoe het kasteel in het Nederlandse landschap staat, maar wordt u ook geattendeerd op de uiterlijke bouwkundige bijzonderheden.
Kastelen in Nederland

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.