Kabinet in oorlogstijd: evacuatie naar Londen

Regeringsbeleid in Londen

Na de Tweede Wereldoorlog schreef Pieter Sjoerds Gerbrandy (1885-1961), minister-president van Nederland in oorlogstijd, onder de titel 'Enige hoofdpunten van het regeringsbeleid in Londen', een verslag over de regeringsjaren van zijn kabinet gedurende de oorlog. De bevolking diende te worden geïnformeerd over de belangrijke werkzaamheden van het kabinet in Londen.

Regeringsbeleid in Londen

Pieter Gerbrandy vatte het als volgt samen: Het verslag "bedoelt niet een beschrijving te geven van al de hoofdwerkzaamheden van de regering in Londen, maar in korte trekken een beeld te schetsen van het gevoerde beleid door onder andere over belangrijke regeringsdaden enkele mededelingen te doen, welke gedurende de oorlog niet konden worden verstrekt." Het kabinet werd in Londen niet gecontroleerd door parlement en pers. Gerbrandy meende er daarom goed aan te doen om alsnog openheid van zaken te geven. Een neveneffect was dat hiermee de vlucht van de regering naar Engeland in zinvol daglicht werd gesteld. De publicatie 'Enige hoofdpunten van het regeringsbeleid in Londen' verscheen in 1946 bij de Rijksuitgeverij in Den Haag.

Nederland in oorlog

In het eerste hoofdstuk komt het vertrek van de regering (koningin en kabinet) naar Londen aan de orde. "Voor 10 mei 1940 waren voorzieningen getroffen, welke het onder bepaalde omstandigheden mogelijk maakten, dat het regeringsapparaat binnen de vesting Holland, zij het met beperkte middelen en geringer getal ambtenaren, kon blijven functioneren. Voorbereidingen voor de verplaatsing van een deel van het regeringsapparaat naar het buitenland waren niet getroffen." Dit gemis zou zich later wreken. Er moest geïmproviseerd worden en uiteraard werden hierbij fouten gemaakt.
Op de dag van de Duitse inval, vrijdag 10 mei 1940, besloot het kabinet de ministers van Buitenlandse Zaken en van Koloniën, Kleffens en Welter, naar Londen en Parijs te sturen om contact met de regering aldaar op te nemen. Een dag later was al duidelijk dat het Nederlandse leger niet was opgewassen tegen de Duitse aanvalskracht. Het kabinet "besloot H.M. de Koningin te raden, wegens het toen reeds voor Den Haag dreigende gevaar, maatregelen te nemen, ten einde de residentie te verlaten en zich, indien mogelijk, naar Zeeuws-Vlaanderen of anders naar Engeland te begeven."

Besluitvorming vertrek

In Hoek van Holland lag al een Engelse torpedojager gereed, die "voor het vervoer van hare majesteit de koningin en haar omgeving kon zorg dragen," schreef Gerbrandy. "Hare koninklijke hoogheid prinses Juliana was reeds met de beide prinsesjes naar Engeland overgestoken." Op zondagavond 12 mei 1940 vond een bijeenkomst plaats waar Gerbrandy voorstelde om het kabinet te verplaatsen naar het buitenland. Hij achtte het noodzakelijk te voorkomen dat het kabinet of leden van de regering gevangen werden genomen. Indien het tot een bezetting van Nederland zou komen, zou deze regering het opperbestuur over de overzeese gebiedsdelen blijven voeren, de strijd tegen de vijand voortzetten en leiding geven aan het volk in bezet gebied. Het kabinet stelde echter de besluitvorming uit.

Duits dreigement

Het Duitse dreigement dat grote steden als Utrecht, Rotterdam, Den Haag en Amsterdam, zouden worden gebombardeerd, werd serieus genomen. "Er was een bijna algemeen gevoelen, dat het niet geoorloofd was de strijd tot het alleruiterste te laten komen,' schreef Gerbrandy in 1946. Het kabinet besloot in feite tot overgave en naar Londen te vertrekken. "Doordat de besprekingen met de generaals veel tijd vorderden, kon te weinig aandacht besteed worden aan de wenselijkheid tot het meenemen van ambtenaren. In Londen heeft zich later het bezwaar geopenbaard, dat uit het meenemen van te weinig ambtenaren voortvloeide."

Engelandvaarders

Koningin Wilhelmina vertrok op maandag 13 mei 1940, nadat generaal Winkelman op het vertrek van de koningin had aangedrongen, met de Britse torpedojager naar Engeland, waar zij als gast van het Britse koningspaar werd ontvangen op Buckingham Palace. "Het vertrek van het kabinet vond in de avond van die dag plaats. Na een tocht van veertien uur arriveerden zij in Tilbury. Op 15 mei 1940 vond een eerste ontmoeting tussen koningin Wilhelmina en het kabinet plaats in Buckingham Palace, waar de overgave door generaal Winkelman "met instemming werd besproken".

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken we regelmatig aandacht aan de beslissende momenten en belangrijkste personen in de Tweede Wereldoorlog. Lees Tweede Wereldoorlog: de Hoofdrolspelers als u meer wilt weten over de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog. Evacuatie naar Londen staat ook in de interessante bundel 'Nederland in verleden tijd'.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Lees verder: meer Tweede Wereldoorlog

Tweede Wereldoorlog
Het vertrek van De Geer
Kabinet in oorlogstijd: ministerwisselingen zomer 1941

'Tweede Wereldoorlog: de hoofdrolspelers' is de 'wie is wie' van deze oorlog. In deze publicatie nam Ruud van Capelleveen de belangrijkste personen op die een rol van betekenis speelden in dit wereldomvattende conflict. U kunt in deze biografiën snel de belangrijkste feiten opzoeken.
In 'Tweede Wereldoorlog: de hoofdrolspelers' van Ruud van Capelleveen treft u de biografieën aan van 165 mannen en vrouwen die in deze oorlog een beslissende rol speelden.
Tweede Wereldoorlog: de hoofdrolspelers


In 'Door de Nederlandse geschiedenis' vertelt Ruud van Capelleveen veel over de Nederlandse geschiedenis: over de moordenaar van Willem van Oranje, Balthasar Gerards, over raadpensionaris Johan van Oldenbarnevelt, die met prins Maurits in conflict raakte, over de invloed van koning Lodewijk Napoleon, die door zijn broer Napoleon Bonaparte aangewezen werd om de Franse belangen te dienen als koning over Nederland, over de Slavenhandel van de WIC en andere belangrijke episodes uit onze vaderlandse geschiedenis.
'Door de Nederlandse geschiedenis' is een bundeling van de beste artikelen van Ruud van Capelleveen over de geschiedenis van Nederland.
Door de Nederlandse geschiedenis

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.