Nederland in oorlog, 1940

Duitse aanval

In de Eerste Wereldoorlog was Nederland neutraal gebleven. Ondanks een volgehouden neutrale politiek kon de Nederlandse regering ons land niet buiten de Tweede Wereldoorlog houden. Op 10 mei 1940 trokken de Duitse troepen Nederland binnen. Koningin Wilhelmina en de regering vluchtten naar Londen, van waaruit zij leiding dachten te kunnen geven aan het verzet tegen de Duitse bezetting.
Met de Duitse aanval op Nederland kwam een eind aan een langdurige vrede, die Nederland gedurende meer dan honderd jaar gekend had.

Mobilisatie

Door de toenemende spanningen in Europa besloot de Nederlandse regering op 29 augustus 1939 een algemene mobilisatie af te roepen. Alle dienstplichtige lichtingen van 1924 tot en met 1939 moesten zich melden. Op de stations stonden de mannen in lange rijen te wachten om naar hun mobilisatiebestemming te worden vervoerd.
De militairen gedroegen zich in het algemeen rustig. De Haagse Post schreef over berusting een waardigheid: "Neen, zij gingen natuurlijk niet met vreugde, die vele mannen die vrouw en kinderen en allen die hen lief zijn, voor onbepaalde tijd verlieten. Maar Nederland nam de mobilisatie voor wat zij was: een ernstig feit, dat noodzakelijk was."

Vesting Holland

Jarenlang had defensie veel te weinig geld gekregen. Het Nederlandse leger had dan ook een groot tekort aan gemotoriseerde eenheden. Het leger bezat slechts een klein aantal pantservoertuigen en tanks. De luchtmacht kon beschikken over slechts 140 gevechtsklare toestellen. Daarnaast was er een tekort aan munitie en kanonnen. Meestal waren de tanks en kanonnen verouderd. Paard, fiets en benenwagen waren de belangrijkste transportmiddelen. De Nederlandse soldaat zou het moeten opnemen tegen een grote Duitse overmacht.
Het Nederlandse leger begon met het aanleggen van loopgraven langs de grens met Duitsland. De verdedigingslinie bestond uit kazematten, loopgraven, versperringen en water. De verdediging van Nederland was vooral gericht op het zo lang mogelijk behouden van Noord- en Zuid-Holland. Als de Duitsers door de IJssellinie, die van Zwolle tot Arnhem liep, en de Maaslinie in Limburg door zouden breken, zouden zij tegengehouden worden door de Grebbelinie. Daarnaast waren er versterkingen bij de Afsluitdijk en de Hollandse Waterlinie.

Burgerbescherming

In de grote steden werden openbare schuilplaatsen gebouwd. Een voorbeeld hiervan is de ondergrondse schuilplaats op de Stationsweg in Den Haag. Den Haag was de eerste stad, waar men begon met de aanleg van schuilplaatsen voor de bevolking. Dergelijke schuilplaatsen werden vanaf 1938 in versneld tempo gebouwd. Zandzakken zouden, gevuld met zand, openbare gebouwen moeten beschermen. De zakken werden bij de ingangen en de ramen opgestapeld. In sommige steden, zoals Amsterdam, werd het inrichten van schuilplaatsen bemoeilijkt door de ongeschiktheid van de bodem. Daarom werden ook bovengrondse bunkers gebouwd ter bescherming van de burgers.
Om de burgers voor te bereiden tegen aanvallen uit de lucht en om hulp te kunnen verlenen bij een luchtaanval, werd de Luchtbeschermingsdienst opgericht. Deze dienst informeerde de bevolking hoe men tijdens een luchtaanval moest handelen. Er werden folders gedrukt en oefeningen gehouden. Men moest uit de buurt van ramen blijven, zodat men niet verwond kon raken door glasscherven.

Oplopende spanning

De spanning liep steeds verder op. In februari 1940 bezochten 25.000 bedevaartgangers Den Bosch. Er werd gebeden voor een spoedig herstel van de wereldvrede en het behoud van de neutraliteit van Nederland. Het aantal kerkgangers nam in deze tijd spectaculair toe. Zowel de protestantse als de katholieke kerkleiders protesteerden herhaaldelijk tegen de schending van de wereldvrede.
Al in november 1939 was in enkele Nederlandse steden, zoals Den Helder en enkele plaatsen bij de Grebbelinie, de Staat van Beleg afgekondigd. Op 19 april 1940 kondigde premier De Geer voor geheel Nederland de Staat van Beleg af. Alle burgerlijke wetten werden hiermee opgeschort en het hoogste gezag kwam in handen van de militaire overheid. Vanaf dit moment mocht geen informatie meer worden verstrekt over militaire zaken.

Onverwacht

De Nederlandse militair attaché in Berlijn, Majoor Sas, had al enkele malen alarm geslagen. Toch kwam de Duitse aanval, even voor vier uur 's ochtends, op 10 mei 1940 nog onverwacht. Tanks en troepen trokken over de grens. De Duitse Luftwaffe dropte parachutisten die bruggen en vliegvelden probeerden te bezetten. De meeste bruggen langs de grens werden tijdig door Nederlandse soldaten opgeblazen. De Duitse opmars aan de grens kon echter niet belet worden. Het Nederlandse leger kon enkele dagen tegenstand bieden. De heftigste weerstand bood ons leger bij de Grebbelinie en bij Kornwerderzand aan de Afsluitdijk.
Maastricht viel al na een paar uur als eerste grote Nederlandse stad in handen van de Duitsers. Ook bij de IJssellinie kon het Nederlandse leger niet lang stand houden. De Nederlandse legereenheden trokken zich terug achter de Grebbelinie bij Rhenen. Op de tweede dag openden Duitse eenheden de aanval op deze verdedigingslinie.

Capitulatie

Op de Grebbeberg leverden de Nederlanders hardnekkig tegenstand. Na een zware strijd van drie dagen gaf generaal Winkelman het bevel dat de troepen zich moesten terugtrekken op de Vesting Holland.
Op de ochtend van 13 mei 1940 was de toestand al zo hopeloos dat de koninklijke familie Den Haag ontvluchtte. Vanuit Hoek van Holland voeren zij naar Groot-Brittannië. Na een bijeenkomst van de ministerraad besloot de regering dit voorbeeld te volgen. Koningin en kabinet zagen elkaar in Londen weer terug.
Duitsland dreigde enkele grote steden te bombarderen als Nederland zich niet snel zou overgeven. In de ochtend van 14 mei vlogen Duitse Henkel-vliegtuigen naar Rotterdam en bombardeerden het centrum. 24.000 huizen werden vernietigd. Negenhonderd burgers kwamen om het leven. Toen generaal Winkelman vernam dat ook Utrecht gebombardeerd zou worden, besloot hij tot capitulatie. Om tien voor vijf in de middag beval hij zijn troepen de wapens neer te leggen. Op 15 mei 1940 werd in een lagere school in het dorp Rijsoord de capitulatie getekend.

Bezetting

In Zeeland gingen de gevechten nog door. De Nederlandse soldaten kregen hierbij hulp van Belgische en Franse eenheden. Er werd nog drie dagen zwaar gevochten. Na een Duitse aanval op Middelburg trokken de Belgische en Franse legereenheden zich terug. Op de terugweg vernietigden zij alles wat later bruikbaar zou zijn voor de Duitsers.
Adolf Hitler benoemde twee weken later Arthur Seyss-Inquart tot Rijkscommissaris in Nederland. De Duitse aanval op Nederland vormde het begin van een vijf jaar durende bezetting. De periode 1940-1945 zou een onuitwisbare indruk maken, vooral voor de generatie die deze jaren aan den lijve ondervonden.

Grebbeberg

Op de Grebbeberg bij Rhenen verloren in de meidagen van 1940 vierhonderd Nederlandse soldaten hun leven. Aan Duitse zijde kwamen iets meer dan driehonderd soldaten om.
Grebbeberg

Koningin ontsnapt

Als de plannen van Adolf Hitler uitgekomen zouden zijn, zou koningin Wilhelmina bij de inval in Nederland gegijzeld worden. Voor de aanval op het regeringscentrum in Den Haag zette Hitler de 22e Luchtlanding Infanteriedivisie in. Zij moesten eerst de vliegvelden rond Den Haag veroveren.
Koningin ontsnapt

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken we regelmatig aandacht aan de beslissende momenten en belangrijkste personen in de Tweede Wereldoorlog. Lees Tweede Wereldoorlog: de Hoofdrolspelers als u meer wilt weten over de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Lees verder: meer Tweede Wereldoorlog

Tweede Wereldoorlog

'Tweede Wereldoorlog: de hoofdrolspelers' is de 'wie is wie' van deze oorlog. In deze publicatie nam Ruud van Capelleveen de belangrijkste personen op die een rol van betekenis speelden in dit wereldomvattende conflict. U kunt in deze biografiën snel de belangrijkste feiten opzoeken.
In 'Tweede Wereldoorlog: de hoofdrolspelers' van Ruud van Capelleveen treft u de biografieën aan van 165 mannen en vrouwen die in deze oorlog een beslissende rol speelden.
Tweede Wereldoorlog: de hoofdrolspelers


In 'Door de Nederlandse geschiedenis' vertelt Ruud van Capelleveen veel over de Nederlandse geschiedenis: over de moordenaar van Willem van Oranje, Balthasar Gerards, over raadpensionaris Johan van Oldenbarnevelt, die met prins Maurits in conflict raakte, over de invloed van koning Lodewijk Napoleon, die door zijn broer Napoleon Bonaparte aangewezen werd om de Franse belangen te dienen als koning over Nederland, over de Slavenhandel van de WIC en andere belangrijke episodes uit onze vaderlandse geschiedenis.
'Door de Nederlandse geschiedenis' is een bundeling van de beste artikelen van Ruud van Capelleveen over de geschiedenis van Nederland.
Door de Nederlandse geschiedenis

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.