Waterputten in kastelen

Kastelen in detail

In Waldeck in de Duitse bondsstaat Hessen ligt slot Waldeck hoog op een berg. Sinds de aanleg van de dam in de Eder kijkt het slot uit op de Edersee, een in het begin van de twintigste eeuw aangelegd stuwmeer. Tijdens ons bezoek vertelde de gids dat de waterput in het kasteel werd gegraven door gevangenen, die men in de kelders onder het kasteel met touwen liet afdalen in de door hen te graven put tot het water werd bereikt. Sindsdien kon men water putten uit een grote diepte. Op de tekening van de burcht is de Burgbrunnen (de waterput van het kasteel) met nummer 13 aangegeven in de kleine vierkante ruimte in de noordoostelijke vleugel.

Nederland

Dan hadden onze kasteelheren in Nederland het toch gemakkelijker, want zij hadden geen problemen om het grondwater te bereiken; integendeel; vaak moest men vechten om het water de baas te blijven. Het graven van waterputten was, misschien met enkele uitzonderingen, zoals het Valkhof in Nijmegen en de burcht in Valkenburg in Limburg, blijkbaar geen probleem. Het is zelfs zo'n vanzelfsprekende zaak dat een waterput op maar weinig kasteelplattegronden wordt aangegeven; zie de vele kasteelplattegronden op de binnenkant van de omslag van het boek 'Atlas van de Nederlandse Kastelen onder redactie van dr. K.A. Kalkwiek en A.I.J.M. Schellart; dit boek verscheen in 1980 bij A.W. Sijthofs in Alphen aan den Rijn. Ook in de vele andere kastelenboeken worden er op plattegronden nauwelijks waterputten vermeld. Soms wordt er een waterput gesignaleerd op een plattegrond bij een opgravingsverslag.

Eigen watervoorziening

Voor de kasteelbewoners was het belangrijk dat zij over een eigen watervoorziening konden beschikken, want tijdens een beleg zou het voor de belegeraars een koud kunstje zijn om het water in de directe nabijheid ondrinkbaar te maken door het te vergiftigen met kadavers of andere verontreinigingen. Op die manier zouden zij de mensen in het kasteel kunnen uitschakelen. Men sloeg dus waterputten op het eigen terrein, binnen het kasteel. Iets wat in Nederland niet zo moeilijk was, want, als al vermeld, het grondwater was altijd dichtbij.

Hemelwater

Zoals dat op het platteland nog tot ver in de twintigste eeuw gebeurde, ving men in de kastelen uiteraard ook het hemelwater op in bakken, om het te bewaren voor later huishoudelijk gebruik. Zo kon men in een kasteel meestal wel over voldoende water beschikken.

Voorbeelden

Hier en daar zijn er in Nederland nog steeds waterputten in kastelen te bewonderen. De meeste komen voor in kelders, vaak dichtbij of in de kasteelkeuken, zoals in Ammersoyen, in Hernen, de Lunenburg of in de Wijenburg in Echteld, om slechts enkele kastelen te noemen.
In het Muiderslot staat op de binnenplaats een waterput, die een fraaie uit ijzer vervaardigde bovenbouw heeft, bedoeld om met een emmer water te kunnen putten. De oorspronkelijke put bevindt zich echter in de keukenvertrekken in de noordelijke vleugel.
Op de binnenplaats van kasteel Hernen werd een eenvoudige pomp geplaatst, maar ook in dit kasteel is de oorspronkelijke waterput in het kasteel zelf aanwezig.
Bij kasteel Stapelen is er een eenvoudige waterput op het binnenplein, evenals in de Leidse Burcht. Bij kasteel Eijsden is ook een waterput te vinden op het voorplein; deze staat tegen de gevel van het poortgebouw.

Waterleiding

Hoewel water onmisbaar is voor het menselijk leven, komt de beschrijving van het soms moeizaam verkrijgen daarvan er in de kastelenliteratuur wat sober vanaf. Misschien komt dat ook, omdat de waterput al eeuwenlang geen actuele zaak meer is. Bij verbouwingen waren waterputten vaak niet meer nodig, want achterhaald door de uitvinding van de pomp, die het veel gemakkelijker maakte om water voor dagelijks gebruik te verkrijgen. Nog veel later werd er overal waterleiding aangelegd en kon water voor dagelijks gebruik door het opendraaien van een kraan gemakkelijk worden verkregen, maar dan hebben we de middeleeuwen al eeuwenlang achter ons gelaten.

Foto's en tekeningen

Plattegrond kasteel Waldeck

Binnenplaats van het Muiderslot

In de Burcht van Leiden

Lees Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Lees verder over kastelen

Nederlandse Kastelen
Middeleeuwse kastelen

Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Kastelen: Van motte tot buitenplaats


Met 'Kastelen in Nederland' laten wij u genieten van de rijkdom van onze vaderlandse geschiedenis en in het bijzonder van de prachtigste en interessantste kastelen en huizen in Nederland.
Dankzij de vele illustraties is de uitgave 'Kastelen in Nederland' ook een kijkspel. Hierdoor krijgt u niet alleen een goede indruk hoe het kasteel in het Nederlandse landschap staat, maar wordt u ook geattendeerd op de uiterlijke bouwkundige bijzonderheden.
Kastelen in Nederland

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.