De Oranjes in de Tweede Wereldoorlog

Nederland in oorlog

In mei 1940 werd Nederland door Duitsland bezet. De koninklijke familie bracht zich in veiligheid. Koningin Wilhelmina wilde aanvankelijk niet vertrekken. Generaal Winkelman trok de conclusie "dat het wenselijk was dat Hare Majesteit wegging". De generaal kon niet meer voor de verdere ontwikkeling van de toestand instaan.

Koningin en kabinet in Londen

Eerder waren prinses Juliana, prins Bernhard en de kinderen Beatrix en Irene al vertrokken. Het werd geen heroïsch vertrek. "Inderhaast pakte ik een handkoffertje en verliet die ochtend Den Haag per auto om half tien, vooraf gegaan door een auto met politietroepen," schreef Wilhelmina later in haar autobiografie. Wilhelmina begreep heel goed dat de vlucht naar Engeland verkeerd begrepen zou kunnen worden. Dit gebeurde ook, maar in geringe mate en vooral door mensen waarvan je dit kon verwachten. In het strijdblad van de Nationaal-socialistische Nederlandse Arbeiderspartij Partij verscheen later een prent waarop Wilhelmina met een zak goud een in brand staande stad verliet.

Geloof

Koningin Wilhelmina bleef geloven in de goede afloop. "De vastberadenheid van de vorstin werd niet gedeeld door alle leden van het kabinet-De-Geer die haar nog dezelfde dag waren gevolgd naar Engeland," schreef Carel Brendel in zijn boek 'De Oranjes in de Tweede Wereldoorlog'. Veel reden tot hoop was er niet in de eerste weken van de oorlog. Voor de geallieerde bondgenoten verliep de oorlog op alle fronten rampzalig. Nederland en België werden onder de voet gelopen en ook Frankrijk moest na enkele weken capituleren.

Bemoeizucht

In Londen bemoeide de koningin zich op 'ongrondwettelijke wijze' met de Nederlandse regering in ballingschap. Premier Dirk Jan de Geer, werd al snel overvallen door heimwee en defaitisme, schreef Carel Brendel. "Via haar particulier secretaris François van 't Sant, weldra benoemd tot hoofd van de Nederlandse inlichtingendienst in Londen, was zij precies op de hoogte van de weifelachtige geestesgesteldheid van de premier en zijn ministers." Al snel ontstonden er spanningen tussen koningin en kabinet. De regering vond haar eerste toespraak voor de zender Radio Oranje te onverzoenlijk en de ministers vreesden voor represailles in Nederland. Minister van Justitie, Pieter Sjoerds Gerbrandy trok partij voor de koningin. In augustus 1940 stuurde Wilhelmina De Geer de laan uit en vroeg zij aan Gerbrandy om een nieuw kabinet te formeren.

Vernieuwing

Zonder protesten van democratisch gekozen pottenkijkers kon Wilhelmina in Londen rustig haar gang gaan. Ook in latere jaren bleef koningin Wilhelmina haar stempel op de regering drukken. Zij ging dromen van een 'vernieuwd' Nederland. Haar vernieuwingsdrang leidde tot bittere ruzies en bizar gedrag in het laatste oorlogsjaar, schreef Brendel. "De 'vernieuwing', waar de vorstin zo naar hunkerde en die zij niet kon ontdekken bij haar ministers, meende ze wel te bespeuren bij de verzetsmensen. Dat de Engelandvaarders soms een onvolledig en/of gekleurd beeld van de situatie in bezet Nederland meebrachten, zag Wilhelmina daarbij graag over het hoofd."

Engelandvaarders

De koningin heeft de meeste Engelandvaarders ontmoet. Dit gebeurde meestal op haar buitenhuis Stubbings. Af en toe ontmoette ze de Engelandvaarders ook op haar werkadres op Chester Square in Londen. De bezoeken hadden meestal plaats in de middaguren. De koningin schonk thee en presenteerde, geassisteerd door haar gezelschapsdame, mevrouw L. Verbrugge, koekjes of sandwiches. "We gedroegen ons als schooljongens," zei de soldaat van Oranje, Erik Hazelhoff Roelfzema. "De oorzaak hiervan was dat, als je plotseling van aangezicht tot aangezicht staat met iemand die je van kinds af aan op afbeeldingen hebt gezien - op foto's, postzegels, dubbeltjes, in de bioscoop of zelfs voor een reikhalzend ogenblik als een porseleinen poppetje in een gouden koets - het tijd en moeite kost om jezelf te overtuigen dat zij het echt is. In plaats van intelligent te converseren moet je de aanvechting beheersen haar even in de arm te knijpen om de werkelijkheid te toetsen."

Overgangskabinet

In het najaar van 1944 werden de zuidelijke provincies bevrijd door het geallieerde leger. Operatie Market Garden mislukte gedeeltelijk. De Randstad moest nog een barre hongerwinter meemaken. In de laatste maanden van de oorlog ontstond nog een kabinetscrisis in Londen. Jaap Burger moest het veld ruimen, wegens te gematigde opvattingen over de naoorlogse zuiveringen. Gerbrandy formeerde een nieuwe regering met vijf nieuwkomers uit het reeds bevrijde zuiden. Brendel: "Dit overgangskabinet leidde zonder kleerscheuren ons land naar de bevrijding, die niet de door Wilhelmina gewenste 'vernieuwing' bracht, want ook in het zuiden bleek dit door de koningin zo gewenste politieke streven niet meer dan een kortstondige rage." In haar dromen zag de koningin een Nederland, waarin de politiek niet meer werd beheerst door de vooroorlogse zuilenpolitiek. Bovendien, maar dat zal u onderhand wel duidelijk zijn, wenste zij meer macht voor de regerende Nederlandse vorst.

Bevrijding

In het voorjaar van 1945 bezocht koningin Wilhelmina voor het eerst de bezette gebieden. Op 13 maart stapte ze uit een Amerikaans legervoertuig en schreed te voet over de grens in Eede bij Sluis in Zeeuws-Vlaanderen. Op de grenslijn was bij gebrek aan kalk en verf met meel een streep getrokken. Wilhelmina maakte een tiendaagse triomftocht door Zeeland, Noord-Brabant en Limburg. Het duurde nog enkele maanden voordat het Duitse leger definitief overwonnen was.

Herrijzend Nederland

Op 5 mei 1945 sprak de koningin het Nederlandse volk nog één keer toe via Radio Herrijzend Nederland: "Onze taal kent geen woorden voor hetgeen in ons aller hart omgaat in deze uren van bevrijding van geheel Nederland. Eindelijk zijn wij weer baas op eigen erf en in eigen haard. Verslagen is de vijand, van oost tot west, van zuid tot noord, verdwenen het vuurpeloton, de gevangenis en het martelkamp. Voorbij is de nameloze druk, de nimmer rust latende gedachte aan vervolging, welke vijf jaren lang u heeft beangst. Voorbij is de verschrikking van de hongersnood."

Beeldfragmenten

Bij het boek 'De Oranjes in de Tweede Wereldoorlog' van Carel Brendel is een dvd met beeldfragmenten toegevoegd. Hierop is onder meer te zien hoe koningin Wilhelmina na de bevrijding op 6 juni 1945 terugkeert in Den Haag. Burgemeester De Monchy verwelkomde de koningin aan de stadsrand. De vorstin en haar gevolg arriveerden bij paleis Noordeinde, waar de bevolking haar toejuichte. Hierna volgde een rijtoer met een open auto door Den Haag. 'De Oranjes in de Tweede Wereldoorlog' van Carel Brendel is rijkelijk voorzien van afbeeldingen. Uiteraard beschreef Brendel ook de escapades van prins Bernhard en het verblijf van prinses Juliana in Canada in deze uitgave. 'De Oranjes in de Tweede Wereldoorlog' verscheen bij Kosmos Uitgevers (ISBN 978 90 215 4984 2).

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken we veel aandacht aan royalty en koninklijke huizen. Lees Koninklijke Geschiedenis als u meer wilt weten over de geschiedenis van de belangrijkste koninklijke huizen.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Lees verder: meer Koninklijk Huis

Koninklijk Huis
Koninklijk Huis in Nederland
Koninklijke Geschiedenis

In deze bundel is een eerste selectie opgenomen van de artikelen die Ruud van Capelleveen over het Koninklijk Huis schreef. Voor deze uitgave werden de meeste artikelen herschreven, geactualiseerd en aangevuld. Door deze wijzigingen blijven de artikelen interessant; nu en later.
Koninklijke geschiedenis


In deze publicatie in de serie Kastelen in Nederland van Ben Hendriks staan vooral veel kastelen en paleizen die zijn bewoond of eigendom zijn geweest van de koninklijke familie die zijn bewoond of eigendom zijn geweest van de koninklijke familie, zoals Huis ten Bosch, Soestdijk, Drakensteyn, Noordeinde, Paleis Het Loo, het Oude Loo. Ook deze uitgave van Ben Hendriks staat weer garant voor veel leesplezier.
Kastelen in Nederland


Met deze uitgave over het Britse vorstenhuis komt u veel te weten: niet alleen over het wel en wee van alle Engelse koningen en koninginnen, maar ook over de tijd waarin zij leefden, de machtsstrijd waarin de koningen verwikkeld raakten en de oorlogen die zij voerden. In dit digitale boek staan alle Britse koningen en koninginnen vanaf Willem de Veroveraar.
Engelse koningen en koninginnen

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.