Teyler en de Verlichting

Eeuw van de Rede

In de achttiende eeuw ontstond een stroming die het verstand, de rede, als enig middel erkende om tot de waarheid te komen. Deze stroming had een grote invloed op geleerden en staatshoofden, maar ook op burgers. Volgens sommigen begon de Verlichting of de Eeuw van de Rede omstreeks 1630. Andere geschiedkundigen dateren het begin van de Verlichting in 1687, het jaar waarin de jezuïet Philippe Couplet een vertaling van de filosoof Confucius publiceerde.

Beschavingsoffensief

De 'Eeuw van de Rede' duurde tot de Franse revolutie. Bekende vertegenwoordigers van de Verlichting waren Voltaire, David Hume, John Locke, René Descartes, Thomas Hobbes en Isaac Newton. Kenmerkend voor dit tijdperk was het vertrouwen in het verstand van de mens. De macht van de absolute vorst werd steeds meer ter discussie gesteld. De ideeën van de Verlichting brachten niet alleen revoluties en republieken voort. De Verlichting vormde ook een stimulans voor een beschavingsoffensief. In veel Europese landen richtten burgers genootschappen op die de gelegenheid boden tot overdracht van kennis. Jan van Nieuwenhuyzen, een doopsgezinde predikant uit Edam richtte in 1784 het 'Genootschap van Kunsten en Wetenschappen: tot Nut van 't Algemeen' op. Het idee werd verder uitgewerkt door zijn zoon Martinus Nieuwenhuyzen. Hij richtte een genootschap op met als doelstelling "de verbetering van het schoolwezen en de opvoeding der jeugd als de voornaamste grondslag ter vorming, verbetering en beschaving van den burger".

Pieter Teyler

Pieter Teyler zou de strekking van deze doelstelling hebben onderschreven. Hij had min of meer dezelfde uitgangspunten. Teyler had een brede maatschappelijke en wetenschappelijke belangstelling. Dit kunnen we afleiden uit de inhoud van zijn bibliotheek, zijn verzamelingen en verenigingen waarvan hij lid was. Pieter Teyler was aangesloten bij het Natuurkundig College. De meeste leden van deze Haarlemse vereniging hadden net als Teyler een doopsgezinde achtergrond. Zij bestudeerden onder meer de sterrenhemel. Hiervoor stond in de Patientiestraat een sterrenkijker opgesteld.

Wetenschap

Pieter Teyler was ook lid van de Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen. Deze vereniging werd in 1752 gesticht naar het voorbeeld van de Britse Royal Society en de Franse Académie Royale des Sciences. Burgers wilden de wetenschap bevorderen en een brug slaan tussen wetenschap en samenleving. Later kreeg het genootschap het predikaat koninklijk. De KHMW is sinds 1841 gevestigd in het monumentale Hodshon Huis aan het Spaarne in Haarlem.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief staan veel tips en wetenswaardigheden over geschiedenis en cultuur waar u echt iets aan heeft. Lees Door de Nederlandse Geschiedenis en Leven in de delta als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederland. Pieter Teyler in Haarlem staat ook in de interessante bundel 'Nederland in verleden tijd'.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Lees verder: geschiedenis Haarlem

Noord-Holland
Geschiedenis Haarlem
Pieter Teyler in Haarlem
Teylers Hofje
Teylers Museum

Leven in de delta is een aantrekkelijke geschiedenisbundel en een reis door de tijd en door Nederland. U ziet Nederland door de ogen van een liefhebber van geschiedenis: beleef het verleden van ons land aan de hand van opzienbarende feiten en mooie verhalen.
Leven in de delta


Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Nederlandse kastelen

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.